Цар-гармата

Ідзе аблога.
На зубцах каменныx
Цвітуць клубкі парахавога дыму.
У сутарэннях Вадаўзводнай вежы
Дзяк мерае скупы прыток вады
(Глыток на дзень дзіцёнку і жанчыне,
Сем — воіну і кухаль — для баяр).
Над цёмнымі званіцамі сабораў,
Залітыя дрыжачым мяккім ззяннем,
Спалохана лунаюць галубы.
Ў прыказе душным нейкаму нябогу
Кавальскія пад нос падносяць клешчы,
І пальцамі ўчапляюцца у рэбры,
І тузаюць: «Кажы!
Кажы!
Кажы!»
А хаты,
што да моцных сцен прыбеглі
Ў адчаі,
бо не хочуць іх пусціць,
Ўзяліся полымем і паміраюць.
Рыхтуецца апошні штурм.
Надзея
Пакінула галодных і сасмяглых.
Драбіны валакуць.
На вежы лезуць,
Чапляючыся пальцамі за камень,
Як мухі па сцяне.
Вязуць таран.
На ланцугах, ад ворвані ільсняных,
Гайдаецца ляніва бервяно.
Вось трэскі паляцяць.
І раптам рып.
Чакаць нясцерпна.
Знову рып.
І вось,
Адкрыўшы браму, цяжка і павольна
Выкатваюць пачварную гармату.
Яна плыве,
плыве,
плыве,
плыве.
Здаецца, хобату канца не будзе.
Чаканне навісае…
Зараз…
зараз.

У кожнага ёсць кроў і дом бацькоў,
Абдоймы жонкі раніцай замглёнай
І дзеці, што хістаюцца ў калысках,
Як мараходы на судах лядаштых.
І смокчуць пальцы, смачныя, як цукар.
І успамін аб гэтым, цёплым, блізкім,
Пранізвае людзей у страшны час.
Людская плоць пужаецца, крычыць,
І ў цёмнай паніцы перад страшыдлам
Ад брамы рынула.
Адкуль ім ведаць,
Што гэты леў бяспечны, як шчанюк,
Што ён на крок свайго ядра не кіне.
Ён страшны…
Ён жахлівы.
Бо нямы.
Бяспечная дурная недарэчнасць,
Бязглуздая, вялізная, цяжкая,
Як жудаснай цёмная улада
Над душамі людзей, як тыранія.
Забойства цяжка коціць на людзей,
Грукоча ў камень коламі цяжкімі,
І з чорнае разяўленае пашчы
Крыўляецца і пазяхае смерць.
Ўстае над светам бронзы цёмнай холад,
Пагрозны і няўмольны зеў вайны.
О чалавек,
як дрэнна ты жартуеш!
Вось ты набудаваў палацаў дзіўных,
Узносяцца над светам Парфеноны,
Ў садах квітучых музыка іграе,
Гамеры светлыя складаюць гімны
І моцарты над нотамі сядзяць.
І раптам… грубы і нясцерпны скрогат
Гармонію ў кавалкі разбівае.
Прарокаў мудрых ты паслаў на смерць,
Заступнікаў сваіх пабіў каменнем
І дойліду фалангі перабіў…
Адвечная гучыць над светам песня:
Б’юць дзікуны у гучныя тамтамы,
Калоны скіфы валяць на зямлю…
Лятуць, як смерч,
атручаныя стрэлы…
Куюць мячы і вынаходзяць порах…
Агнямі выбухаюць мінаносцы…
І, — завяршэнне, — устае над морам,
Над залатым каралавым пяском
Сляпучы і тупы атрутны грыб.
Цывілізацыя!
Вянец культуры!
Яны жывуць народаў цёмным жахам.
Яны прыдумалі на душу простыx
Дзесяткі недарэчных цар-гармат.
О простыя зямлі,
падайце рукі
Адзін другому з братняю любоўю.
Не кашляйце крывёй ля ям ліцейных,
Дзе смерць братам спакойна адліваюць.
І шчасцем стане жыць.
І цар-гарматы
Тады ў належнае паставяць месца,
На вечны п’едэстал,
каб ранкам дзеці
Гулялі ў схованкі паміж лафетаў,
І вартаўнік, заспаны і бурклівы,
Хадзіў вакол з анучаю і цэбрам
І лаяўся, змываючы з жалеза
Памёт і пер’е.

Упершыню — У кн.: Быў. Ёсць. Буду.
Набор зроблены па выданні: Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 1. Вершы, паэмы / [Аўт. прадм. В.Быкаў] — Мн.: Маст. літ., 1987. — С. 282 — 245.