Чазенія — Частка 6

ВЯЧЭРНЯЯ ПЕСНЯ КЕДРА

Сонца пачынала хіліцца да захаду. Доўгія чорныя цені ствалоў ляглі на малахіт лістоты. У твар веяла добрым трапяткім халадком.

Севярын думаў ужо, што ідзе не той дарогай, калі сцежка вывела яго да слупа з прыбітай таблічкай. На таблічцы быў надпіс: «Мяжа».

Трохі прыбадзёрыўшыся, Будрыс паскорыў крок. Часам нібы лёгкі ўздых прабягаў вяршынямі кедраў — водгук брызу.

Хвоя кедраў цямнела, таемна шумела ў залацістай і блакітнай вышыні. Сцежка пайшла з хрыбта ўніз, на дно вялізнай падзі.

Над галавою ў Будрыса, аранжавая ў прамянях захаду, высілася голая Янтунлаза. З хрыбта, на якім ён стаяў, імкнуліся на дно падзі шматлікія ручаіны, рачулкі, крыніцы. З другога, далёкага хрыбта таксама цягнуліся срэбныя ніці. I ўсе яны зліваліся на дне даліны з невялічкай хуткай рэчкай.

«Ага, значыцца, гэтыя начоўкі і ёсць — Падзь. Нішто сабе! Лагчына. Два хрыбты. Мабыць, аж да тых унь гор, злева, чорных ад піхты. А ўправа — да мора. Кіламетраў з сотню па перыметры. Нішто… Жылля не відаць. Толькі унь там дымок, мабыць, егерскі кардон. I унь там, кіламетраў за дваццаць, яшчэ дымок. Ну, а цэнтральны пасёлак? Ён дзе?»

Вось. Амаль пад ім. На самым дне Тыгравай Падзі. Прыткнуўся да рачулкі. Нешта каля дзесяці маленькіх домікаў. Пуні. Яшчэ нешта.

«Што ж, трэба ісці».

Будрыс пачаў спускацца. Адразу стала цяніста і прахалодна. Часам ціха ўздыхалі над галавой кедры. Чаплялася за ногі нейкая дрэнь — ён не ведаў што, ды і не хацеў ведаць: занадта стаміўся.

Калі ён спусціўся на дно распадка, на левым хрыбце ляжаў ужо глыбокі цень, і толькі правы хрыбет чырванеў у апошніх прамянях сонца.

Перайшоў рэчку. Яна была надзіва празрыстая для Прымор’я, і ён зразумеў чаму: уся, разам з прытокамі, ляжыць у лесе. Карані надзейна трымаюць грунт, не даюць дажджам вымываць гумус. Пэўна, у дождж закаламуціцца на гадзіну — і зноў, як сляза…

Вось будыніна ля берага. Лазня. Нейкая пуня. Ля яе дзве машыны грузавыя. Бярвенчатыя домікі. А ото, пэўна, дом дырэктара. «Фізіягномія» ў дома гэткая… адметная.

У двары яго сустрэлі брэхам дзве лайкі. Брахалі і вілялі хвастамі. У такой глушыні чалавек не вораг, але ж… служба. Асабліва старалася адна, белая як снег, з ласкавымі арэхавымі вачыма.

— Не смей, Амур! Свае…

Амур, нібы толькі і чакаў загаду, весела заскакаў вакол Севярына, закруціў хвост абаранкам, пабег наперадзе, бы паказваў дарогу.

Той, хто адазваў сабак, сядзеў на ганку і чысціў стрэльбу. Стройны, невысокі, але моцны. Твар карычнева-румяны. Празрыстыя блакітныя вочы, а ля іх сетка зморшчынак. Малады яшчэ, а зморшчынкі, відаць, таму, што ўвесь час даводзіцца жмурыцца ад сонца і ветру. Харошыя роўныя зубы, прыемная ўсмешка. Пальцы рук нервовыя і спрытныя. Добра ведаюць, што такое зброя.

— Вы дырэктар?

— Так. Чым магу служыць?

Будрыс адрэкамендаваўся. Сказаў аб мэце прыходу.

— Здалёк вы да нас. Дзянісаў маё прозвішча. Захар Іракліевіч. Дык вам хто патрэбен?

— Арсайла. Я яе трохі ведаю. Абяцала паказаць, што тут і як.

— Ведаю. Самастойная такая дзяўчына. Здаецца, з Хабараўска?

— Вы не памятаеце?

Дырэктар усміхнуўся.

— Дакументы глядзеў — усё ў парадку. А так, дзе ж запомніць. Вы не глядзіце, што тут ціха. У мяне сотні людзей бываюць: мірміколагі, арнітолагі, батанікі, паразітолагі.

— Гэта нашто?

— Раён у мяне наконт кляшча бяспечны, але ўсё ж… Ну, хадземце ў дом.

Зграбна, без рук, узняўся на ногі, мякка ступаючы, пайшоў у дом. Пакой, куды яны трапілі, быў, відаць, кабінетам. Шафы з кнігамі, стол, канапа. На канапе калматая цёмная шкура гарала. На сценах таксама вісяць шкуры: лісіныя, барсуковыя, янотавыя. Над канапаю — рогі і шкура.

— Ізюбравыя, — сказаў Дзянісаў. — Бачыце, шкура плямаватая, а на рагах — другі адростак. Сядайце. Севярын сеў.

— Дык вось… яе на пасёлку няма.

Сэрца ўпала.

— З’ехала?

— Не. Яна ў паляўнічай хатцы. Гэта кіламетраў дваццаць уверх па плыні Тыгравай. Матылёў ловіць.

— Я чамусьці думаў, што яна батанік.

— Яна ва ўсім знаецца. — I дырэктар зноў пахваліў: — Сур’ёзная дзяўчына. А матылі — хобі. Папрасіў наш Ласкоўскі памагчы яму. У яго з жонкаю рук не хапае. Вось яны ўтрох там і сядзяць. Так што давядзецца вам пераначаваць тут.

Пайшоў на кухню, корпаўся там нешта. Пасля з’явіўся з рукзаком і стрэльбай.

— Баюся, здамся вам негасцінным гаспадаром. Але жонка з дзецьмі з’ехала. Адзін. У хаце — шаром пакаці…

— Нічога, у мяне ёсць прыпасы.

— То хадзем адвяду вас на начлег.

Сутонне вісела над хаткамі, над тайгой.

— Я вас у доме нашых арнітолагаў пасялю. Можна б і ў мяне, але там зручней. Яны з’ехалі на Амур, бо там пералёт пачаўся ўжо. Будзеце адзін у вялікай хаце. Адпачнеце.

— Няёмка…

— Глупства. У нас тут — камуна.

Па дарозе да доміка яны не сустрэлі ніводнага чалавека. Пасёлак як вымер. Людзі разышліся па сваіх таежных справах ці, можа, спалі. Хата арнітолагаў была такая ж, як дырэктарская. ІІлот, гародчык, ганак, шчапяны дах. Толькі што неашаляваная веранда паменей, ды няма пуняў.

Дзянісаў запаліў святло і чартыхнуўся, зваліўшы цыліндрычную, зробленую з металічнай частай сеткі клетку. У клетцы нешта засычала.

— Гульню знайшлі. Тыгравую вужаку ў цюрагу пасадзілі. Дзяржаўны злачынец.

I дастаў з сеткі здаравенную змяюку, сантыметраў, мабыць, у 120 — 150 даўжынёю. Змяюка была ярка-зялёная, уся ў буйныя папярочныя палосы і плямы. На пярэдняй частцы тулава, па баках, былі раскіданы аранжава-чырвоныя плямы.

— Бачыце, які прыгажун. Спрытны. Хуткі. Разумнік. Трымайце.

Будрыса перасмыкнула ад агіды, але ён зразумеў: не возьмеш — можна страціць павагу ў гэтага дзіўнага чалавека.

— Толькі не сціскайце. Спакойна трымайце на далонях. Тады ён не кусаецца.

Севярын узяў. Сапраўды, нічога страшнага. Толькі непрыемны холад.

— Бачыце? — Дзянісаў узяў вужаку. — Прыгожы. Спрытны нават у вадзе. Рыбу ловіць. А вось мы цябе зараз пусцім. Жыві. Зімуй. Агульная амністыя.

— Вы і змей не баіцеся?

— А чаго іх баяцца. Не лезь, куды не трэба. Не наступай. Не хадзі босы. Хадзі асцярожна. Ніводная змяя цябе не ўкусіць. Калі яе не ганяць, то нават полаз Шрэнка можна перакладаць, каб фотагенічна ляжаў, ды здымаць. Ну, шчытаморднікаў сцеражыся. Ды і — чалавек вінаваты. Лезе проста на хвост, сляпак няшчасны. Не ўмее ў лесе, ломіцца. Як жа, пакарыцель прыроды! А трэба — ціха.

Зайшоў у пакой, выняў з шафы просціны, коўдру, падушку, кінуў на тахту.

— Адпачывайце. I лепей не расчыняйце акон. Матылі спаць не дадуць. Ну, і іншыя могуць быць абуджэнні… Часам непрыемныя.

Палез у рукзак, дастаў палову кеты, загорнутую ў газету, чэрствы хлеб, нейкае цёмнае вяленае мяса, слоік з чырвонай ікрой і пачатую бутэльку каньяку.

— Каб не думалі, што скупеча. Сапраўды, бабы ў доме няма, то тут вам будзе лепей. Раскашней. А я позна вярнуся, разбуджу. Выпіў бы з вамі, ды мне на сустрэчу з адным сябрам трэба. Баюся, што тая сустрэча для яго кепска скончыцца.

— Дзякуй вам. Але што ж я адзін піць буду?

— Апошняя справа, — згадзіўся Дзянісаў. — Ну, можа чарку. Для апетыту. Заўтра прыйдзеце да мяне — дам пропуск. Без гэтага ў нас нельга. I хатку як знайсці — раскажу.

Усміхнуўся нейкай адсутнай усмешкай.

— Што, харошая яна дзяўчына?

— Па-мойму — вельмі. Ды я нядаўна яе ведаю.

— I гэта лепей, што яна вам нашы джунглі пакажа. У супрацоўнікаў, прабачце, часу няма. Гарачыя зараз дні. Штат маленькі. Да зімы рыхтавацца трэба. Вось і выходзіць, што я не гаспадар, не гасцінны застольнік, а нейкі кяржак.

— Кіньце, — сказаў Севярын. — Мне аж сорамна…

— Пайду, — сказаў Дзянісаў. — Дарэчы, за дзвярыма вуды складныя. Як пойдзеце — вазьміце. Стол багацейшы будзе. Толькі сіму не лавіце. Забаронена. Урэшце, яна на нерасце і не есць, а значыць — і не клюе. А мальму, стронгу, бярыце колькі трэба. Пустая рыба. Смачная, а для запаведніка пустая. Ікру ў сімы жарэ… Ну, адпачывайце.

Кедры зашумелі за акном. Севярын здрыгануўся, і адразу радасць працяла ягонае сэрца. Радасць, бо гэты вялізны дом у джунглях хоць на адну ноч, але належаў толькі яму.

«Малайчына, Дзянісаў. Ведаў, што робіць».

Веранда. Кухня з рукамыйнікам, лаўкай, пральнай машынай, сталом, электрапліткай і плітой на тры канфоркі.

Яшчэ пакой. Напаўпусты. У ім нейкія калекцыі, чучалы, прыборы. I ўрэшце той, дзе тахта. Шафы з кнігамі. Між іх пісьмовы стол і прыёмнік. Карта Прымор’я. Над тахтой — плахта, распісная талерка з хаткаю і казачным крумкачом, а таксама рогі казулі. На іх — бінокль і фотаапарат.

На тахце — дзве сшытыя ваўчыныя шкуры.

Ля дзвярэй — фотапартрэт старамоднай бабулі, якая рассунула чараты і з замілаваннем глядзіць на гняздо з яечкамі. Вусны выцягнуты. Твар у добрых зморшчынах. Пэўна, нейкі аматар-арнітолаг… На вучоную не падобная. Па тыпу, пэўна, амерыканка.

А на дзвярах выразаны нажом смяшлівы і смешны Бураціна.

Севярын хутка павячэраў, выйшаў на двор. Над галавою было высокае халаднаватае неба з празрыстымі, ледзянымі, вельмі высокімі зорамі. Высокімі, пэўна, таму, што над імі былі хрыбты.

Вярнуўся ў хату. Лёг на халодныя просціны, пад якімі адчувалася цёплая ваўчыная шкура, выцягнуўся і засмяяўся ад прадчування нейкага цьмянага, але вялікага шчасця.

Змрочныя начныя кедры спявалі за сцяной.