Чазенія — Частка 9

ЭЛЕГІЯ ПАЛЯЎНІЧАЙ ХАТКІ

Дно падзі ўвачавідкі павышалася. Мяняўся лес. Нешта ад тропікаў усё больш і больш паяўлялася ў ім. Высокія, амаль дрэвападобныя папараці, густыя, зялёныя завесы вінаграду, лімоннік з яго чырвонымі аскомнымі ягадамі, калючыя, з буйнымі шыпамі зараснікі маньчжурскай араліі. Вінаград сям-там пачынаў чырванець, і нібыта крывавыя струмені сплывалі з галін маньчжурскага арэха, дуба, жалезнай і даурскай бярозы.

I ва ўсё гэтае буянае свята раптам упаўзла трывога. Сам не ведаючы чаму, Будрыс ішоў асцярожна, са стрэльбаю наперавес. I сабака ішоў асцярожна (не хапіла духу яго прагнаць). I абодва адчулі нейкую палёгку, калі ўбачылі на другім беразе Тыгравай праз лістоту нешта бярвенчатае.

Севярын, мабыць, і не заўважыў бы гэтага, каб не прыглядаўся так уважліва, каб не пацягнуўся туды Амур. Хатка так добра хавалася ў нетрах, што можна было прайсці побач і не здагадацца аб яе існаванні. Нехта сядзеў на кукішках ля вады і мыў закопчаную каструлю. Узняў галаву…

З раптоўнай звязанасцю Будрыс убачыў, што гэта яна. Нязвыклая ў чорных джынсах і кашулі з шатландкі, нязвыклая ў зялёнай хусцінцы, з-пад якой выбіваліся бязважкія пасмы залацістых валасоў. I, галоўнае, нязвыклая ў залатым дзённым святле. Ён заўсёды ўяўляў яе твар у прыцемку. Ён бачыў яго толькі аднойчы, у сутонні.

А тут гэты твар быў зусім іншы. I рукавы каўбойкі былі закасаныя вышэй локцяў, агаляючы тонкія і моцныя загарэлыя рукі, укрытыя залацістым пушком. I кісці гэтых рук, чорныя ад каструлі, журліва абцякаў празрысты крынічны струмень.

— Вы?..

На хвіліну ў гэтых цёмна-сініх вачах мільганула, здаецца, адценне радасці. I згасла. I ён нават не ведаў, было яно ці проста гэта яму патрызнілася. Вочы глядзелі на яго, нібы занава пазнавалі. А на строгіх вуснах быў цень нейкай унутранай, прыхаванай усмешкі.

— Усё ж прыйшлі. А я думала…

— Вы, значыцца, думалі…

— Вось яшчэ! Думаю я заўсёды. Але тут…

— Я трымаю слова. Проста катэра вашага не было.

Зменлівы, цякучы выраз твару.

— Шторм…

— У гэты шторм я дабіраўся да Рагвольда на яхце. Адтуль — сейнерам, а пасля пеша, праз хрыбет.

— Герой, — невядома, ці пахваліла, ці даела яна. — I з сабакам… са стрэльбай… як то належыць. Даўно пакінулі Тараскон?

— Ф-фу-у! Як не сорамна!

— Ну, не злуйце. Добра, што знайшлі. Добра, што з’явіліся. Досыць з вас?

Пяшчотнае, вельмі жаноцкае аблічча. Падала яму локаць рукі.

I яму раптам, нечакана для самога сябе, захацелася пацалаваць яго. Але ён толькі паціснуў. А яна нібы здагадалася. Зноў з’явіліся ў вачах іронія і дзёрзкасць.

— Не думала, што зможаце адолець такі шлях.

— Вы што, лічыце, што я зусім кабінетны?

— Кабінетны, як здымак. Хадземце. Вось толькі рукі адатру.

Трывалая, маладая сіла жыцця была ў кожным яе руху. I Севярын на імгненне падумаў, што яго вяло сюды і яшчэ нешта, акрамя цікаўнасці.

Сцены хаты былі з тоўстых бярвенняў, дах — з дошак. Адзінае акно — звычайнае акно сялянскага доміка. Толькі што каробка аконнага праёма ўстаўлена ў сценку «лежма», і таму акно, як, ты скажы, «венецыянскае». Дах змацоўваюць ад тайфунаў з мора пакладзеныя на яго бярвенні. Тырчыць комін, зроблены з жалезыай трубы.

I, як працяг даху, навес з кар’я: дрывотня, цяпер амаль пустая. Кар’ё знята з аксаміту амурскага, коркавага дрэва. Мякка звісае амаль да зямлі.

Побач з хаткай лава. На ёй — вядро, каструлі, бачок. Гэтыя, па ўсім відаць, заўсёды тут, для кожнага, хто трапіць сюды. Стаяць цурбанкі-крэслы. Чарнее плешына вогнішча, абкладзенага камянямі. Млее над хатаю светлы, лапчасты маньчжурскі арэх.

«Забрацца б сюды ўзімку. Прыпасаў набраць, свечак. Сядэець сярод снягоў, паліць печку. Працаваць, думаць, на лыжах хадзіць. I каб побач была тая, каго любіш. I каб нікога больш не бачыць са старых сяброў… нават шэфа…»

Але і зараз цудоўна. Ля сцен — сонечнае мора гіганцкай папараці, над дахам — зялёная светлая хмара арэхавай лістоты. Над ёй — піхты і цёмныя бальзамічныя кедры. А вышэй за ўсё — горы.

На цурбанках сядзелі два невядомыя, апранутыя па-таежнаму. Лысаваты смешны мужчына год пад сорак і жанчына сціплай, харошай прыгажосці, значна маладзейшая за яго.

— Во, Тацяна, — з бязмерньш здзіўленнем сказаў мужчына, — бач, Гражынка нашая дзікага хлопца ў тайзе спаймала. Вядзе.

— Па-мойму, гэта ён яе вядзе, — са светлай усмешкай сказала жанчына. — Пад руляй.

— Мядзведзь іх там ведае, хто каго вядзе…

Мужчына распраўляў матылёў, дастаючы іх з марылкі. Прыціскаў разгорнутыя крыльцы, нават не гледзячы, што робяць ягоныя рукі. Узняўся насустрач Будрысу.

— Сакрат. Ласкоўскі маё прозвішча. А гэта — мая чвэрць.

Тацяна ў параўнанні з волатам-мужам была сапраўды мініяцюрная. Стройненькая, танюткая — ён мог бы яе на далоні ўзняць.

Пазнаёміліся.

— Парахавы Севярын, — сказаў Сакрат. — Са стрэльбай. Мужныя рукі пахнуць травамі і порахам. Ото цяпер я за нашу дзяўчыну не баюся.

— Дзядзька Сакрат, — сказала Гражына, — ну як не сорамна!

— А што, хіба трэба баяцца? — са страшэнным здзіўленнем і наівам спытаў Сакрат.

— Баяцца не трэба, — з раптоўнай сухасцю сказала яна.

— Матылёвы Сакрат, — сказала Тацяна. — Кіньце, калі ласка, вашы кепікі. У вашага вялікага цёзкі жарты былі разумнейшыя.

— Ды я што? Я, можна сказаць, і нічога. Я — харошы…

— Ведаю, — вельмі проста сказала Тацяна.

Яна, відаць па ўсім, з першага позірку зразумела ўсё тое дзіўнае, што стаяла паміж маладымі людзьмі. Іхнюю звязанасць, няёмкасць і нават неразуменне таго, што з імі робіцца. Неразуменне другога і самога сябе.

— Сядайце, Севярын, — сказала Гражына, — зараз каву піць будзем. А пасля вы пойдзеце з Сакратам па матылёў. «Порхать средь кашки по лугам».

Голас быў абыякава-іранічны. I зноў Будрыс здзівіўся зменлівасці гэтай вельмі жаноцкай, малой істоты. Ён не чакаў іншай сустрэчы, і, аднак, усё гэта неяк непрыемна ўразіла яго.

— Цікавыя матылі? — глуха спытаў ён.

— Страшэнна цікавыя, — сказаў Сакрат. — Тут увогуле багата. Нават ёсць два віды індамалайскай фауны. Д’ябал іх ведае, як яны сюды забрылі!

— Ты б яму, Сакрат, яшчэ лекцыю прачытаў, — сказала Тацяна. — Яму не словамі дундзець, яму паказваць трэба. Вы аксаміт амурскі ведаеце? Унь ён.

Дрэва з ажурнай кронай стаяла непадалёк. З ажурнай кронай і мяккай нават на позірк карою ствала, сапраўды аксаміцістай, змаршчакаватай унізе, нібы напятай уверсе.

— Бачыце, якое дзіва можна на ім лавіць!

Матылі былі памерам у раскінутую далонь — сантыметраў на дваццаць. Вясёлкавыя, экзатычныя — ніколі чалавек не здолеў бы стварыць нічога падобнага.

— Ветразнік Маака, — сказала Тацяна. — А вось яшчэ. Гэта ксут. А гэтага тут называюць сінім махаонам. Які ён сіні?! Ён жа чорны махаон. Чорна-зялёны.

— А што… — сказаў Гражыне Севярын. — Дзіва!

— Хіба яшчэ такое дзіва бывае, як іх уначы лавіць, — чамусьці вельмі стрымана сказала Тацяна.

Будрыс заўважыў позірк, якім яна абмянялася з мужам, і зразумеў, што вось гэтым вельмі добра і што яны нізавошта на свеце не абмяняюць свайго вандроўнага лёсу. I яму стала трохі сумна.

…Яны не ведалі, што ім казаць адзін аднаму. I няёмкасць гэтая рабілася ўсё болыш неадольнай.

— Што вы бачылі сваім свежым вокам? — спытала дзяўчына.

— Амур нешта непакоіўся. I гэтыя… як іх… крумкачы, вароны… Ну, дзюбастыя такія… зграяй дрэва абселі.

— Японскія даўгадзюбыя. — Яна раптам устала. — Ах, як жа гэта вы? Якая нядбайнасць! Слепата!

Нібы ўзрадавалася, што можна нейкім дзеяннем разбіць няёмкасць.

— Дзяўчынка, — з перасцярогай сказала Тацяна, — не будзь зласлівай. Адкуль ён мог ведаць?

— У чым справа? — спытаў Севярын.

— Справа ў тьм, — сказаў Сакрат, — што там, непадалёк, нехта паміраў… або быў забіты. Вароны чакалі, пакуль памрэ.

— Чалавек? .

— Наўрад… Але хто ведае…

Севярын устаў, скінуў рукзак.

— Я павінен быў здагадацца. Прабачце. Я пайду туды.

I ўклаў патроны ў дубальтоўку. Пайшоў да рэчкі. Яму здалося, што Тацяна сказала нешта. Рэзкім тонам. Тонам, у якім пераважаў дакор. Яму было ўсё адно. Ён злаваўся на дзяўчыну, але найбольш злаваўся на сябе. Якога д’ябла яго панесла сюды! I гэтыя думаюць чорт ведае аб чым. I яна. Ды і што можна падумаць! Прыцёгся, ёлупень, галава дурная! Хіба магчыма загадзя ведаць, як зразумеюць твае ўчынкі людзі? Будуць яны верыць у чысціню тваіх намераў або не?

Ён ішоў і лаяў сам сябе, калі раптам убачыў, што Амур стаў і глядзіць назад…

…Гражына даганяла яго. Ішла сваёй размеранай, няспешнай, вельмі прыгожай хадою. На хаду ўвагнала ў стрэльбу патрон, зачыніла казённік, перакінула дубальтоўку цераз плячо.

— Нашто вы ідзяцё? — спытаў ён.

— Прабачце, я не мела рацыі.

— Маглі б і застацца. Карысці з вас і там будзе мала.

— Вельмі злуеце на мяне?

— На сябе.

— А вось гэта і дарэмна. Я… не злую на тое, што вы прыйшлі… Наадварот… Толькі нязручна было сказаць пры іх.

— Лепей бы вы сказалі пры іх, а мне пасля — што хочаце, чым выстаўляць мяне ідыётам.

— Я… не хацела гэтага, — у вачах цёплая пакора і пачуццё віны.

— Прыгожая вы наша! Нашто вам гэта? Будзьце вы добрая. Так гэта вам пасуе. А то — дзікая котка. Восем кілаграмаў сто пяцьдзесят грамаў.

— Даруйце мне. Ну, дайце ваш лоб, даўжэзны бамбіза.

Абяззброены, ён ішоў побач і бурчаў:

— Як нябожчыка… Узнагарода… «Я на подзвіг цябе праваджала».

Гражына смяялася, гледзячы на яго.

— Ну, мілы, добры, буркатлівы… Даруйце мне, калі ласка. Іначай памру ад згрызотаў сумлення.

— Хітры вы народ, жанчыны, вось што.

Севярын адчуваў, што яны падыходзяць да месца.

— Тут, здаецца. Толькі варон не відаць.

— Дачакаліся, значыцца, — бязгучна сказала яна.

Рушылі ў зараснікі. I тут са страшным гвалтам ірванулася праз хмызы і лістоту, залямантавала, нібы на смерць, варонячая зграя. Чорнымі крыламі ўцемрыла святло.

— Вось, — сказаў ён.

Дробны падрост піхтачак і кедраў быў у адным месцы прымяты, нібы праз яго кагосьці цягнулі, і ў самых нетрах гэтага падросту ляжала нешта. Гэтае «нешта» было плямістае і нерухомае, і нельга было зразумець, дзе ў гэтага нерухомага галава, а дзе азадак. I амаль адразу, з раптоўным пахаладзеннем у спіне, Севярын зразумеў, чаму ён не можа ў гэтым разабрацца.

У забітага ізюбра не было галавы.

— Дарагі, — сказала Гражына, — трымайце стрэльбу напагатове.

— Чаму?

— Ён звычайна адпачывае непадалёк ад забітай здабычы.

— Хто?

— Леапард, — сказала яна.

Другі трывожны акорд аддаўся у залацістым перадвячэрнім паветры. Севярын аглядаўся вакол. Але было ціха. Ціха і пуста.

— Чаму вы думаеце, што гэта леапард? Можа, гэта…

— Тыграў тут не бачылі два гады. Калі б гэта быў чырвоны воўк — падзь пакінулі б усе касулі і алені… Акрамя таго — галава. Леапард, нават сыты, заўсёды адгрызе ў ахвяры галаву: нібы ў вочы баіцца глядзець.

— I ўсё ж забівае? Сыты?

— Сыты. Было ж у яго мяса. А ён зрабіў замах на Амура. Бываюць сярод іх такія… прафесійныя забойцы. Толькі забіваць…

Яна хадзіла вакол месца здарэння, стараючыся не глядзець у падрост, у якім ляжала светла-карычневая, безгаловая і таму пачварная істота.

— Вароны не паспелі папсаваць. Леапард пайшоў нядаўна. I вось яшчэ чаму я кажу: леапард, — след на сырой зямлі. I яшчэ… I яшчэ…

Адлегласць ад аднаго следа да другога была кожны раз не меней як метраў шэсць-восем.

— Ён спаймаў яго на пятым скачку. Сорак метраў, — шэптам сказала яна.

— Чаму «спаймаў»?

— Таму што леапард, калі ўжо ахвяра кінулася ўцякаць, амаль ніколі не можа дагнаць яе. Так, зробіць для праформы яшчэ метраў пяцьдзесят ды ідзе шукаць новы абед… Вось адсюль ён скокнуў…

Над звярынай сцежкай навісаў тоўсты сук дуба. Дзяўчына падцягнулася на руках, гнутка і спрытна хістанулася целам і, закінуўшы нагу, села на гэты сук вярхом.

— Наце. Так я і думала. Вось белыя поўсцінкі.

— Хіба ён белы?

— Ён іржава-жоўты на баках і спіне. Але ж ён не чалавек, каб на спіну класціся. А бруха ў яго белае. — Скокнула на зямлю. — Пастарайцеся хаця б на вока прыкінуць памеры і вагу забітага. Гідка, але пастарайцеся.

Севярын з вялікай напругай ускінуў тушу ізюбра, трымаючы яе ля капытоў. Кроў кінулася ў аблічча.

— Пудоў дзесяць, — сказаў ён, апускаючы ношу. — Можа, трохі болей. — Прыкідваў на вока: -Даўжыня прыблізна з метр семдзесят, вышыня… а чорт яго ведае, якая ў яго была вышыня… Метр сорак?.. Лічыце, што пэўна так.

— Вы моцны, — сказала яна.

— Леапард мацнейшы, — змрочна пажартаваў ён. — Паспрабуй загадай мне, каб я таго ізюбра дагнаў і загрыз. Пад страхам смерці не атрымаецца. .

— Закідаем яго лаўжамі, — сказала дзяўчына. — Каб не папсавалі птушкі. Егера трэба папярэдзіць. I хадзем. Я болей не магу. Бачыце, не спадзяваўся ж на смерць… Леспядэцу еў. Улюбёная ягоная расліна. А гэты… расцягнуўся ўздоўж сука, галаву на лапы і замёр. Разумеў, забойца, што яго з галавы ў такой паставе менш відаць. Мне, здаецца, кепска зараз будзе. Такі прыгажун!

Севярын асцярожна вёў яе ад месца мярзотнага здарэння.

— Хатка… — сказала яна. — Элегія… Вось вам і элегія, Севярыне. Джунглі, а не элегія.

Ля хаткі нікога не было.

— Куды ж гэта яны падзеліся? — неўразуменна спытала яна. — Па матылёў пайшлі, ці што?

— А унь тое не яны пакінулі?

На дзвярах, прыколатая шыпамі араліі, бялела запіска.

«Добра, што ты не адна, — прачытала дзяўчына. — Цяпер здолееш аблавіць куды болей тэрыторыі. Мы з Тацянай пайшлі за ліяннік, да вытокаў Тыгравай. Узялі адзін камплект патрэбнага. Другі пакінулі табе. Просціны з рамамі — на гары. Рэфлектар і акумулятары ў хаце. Не забудзь, што для нашых крылатых п’янюг пастаўлены ў нетрах чатыры слоікі…»

— Што за п’янюгі?

— А для матылёў начных, — даволі злосна сказала яна. — Стаяць слоікі, а ў іх мёд, які перабрадзіў. Ну, і нешта накшталт кнота той мёд смокча. А з кнота смокчуць матылі, п’янеюць. I тады бяры іх голымі рукамі.

Яна чытала далей:

«Заадно папярэдзім і егера, хай прыйдзе паглядзець. Бывай здаровая. Не лянуйся дзеля дзядзькі Сакрата, працуй. Цалуем».

— Дзе гэта яны?

— А за ліяннікам. Вёрст за пяць. — У вачах у Гражыны быў нежартоўны гнеў. — Што за свінства! Пайсці, не папярэдзіць, кінуць. Узрадаваліся… Праца хутчэй пойдзе… Усё праца ды праца… Самае, бачыце, галоўнае. Праваліся праз зямлю чалавек — абы матылі яго каханыя засталіся. Вось плюну ды буду «Каралеву Марго» чытаць!..

— Чаму? — спытаў Севярын. — I сапраўды так карысней будзе. Вы тут будзеце лавіць, яны — там. Глядзіш — болей спаймаеце. А я вам памагу. Няма чаго вам злавацца, па-мойму.

Тон у яго быў разважлівы і спакойны. Дзяўчына скоса паглядзела на яго і ўжо спакайней сказала:

— Ой, горачка вы наша! Можа, вы і маеце рацыю. Ну, бярыце сваю вуду ды марш на Тыгравую! Здабывайце ежу для племя. Я тут прыбяруся трохі ды прыйду памагаць. Чарвякоў там накапаеце, пад купай смецця.

…Добра было стаяць на беразе, надзяваць чарвяка, закідаць вуду ў вадабойныя катлы. Добра было сачыць, як часам ідзе да вытокаў, бліскавічна імчыць у халоднай слязніцы вады вялізная сіма. У яе табунках адразу было відаць самцоў. Самцы былі ў шлюбным уборы: спіны ў іх пацямнелі і зрабіліся гарбатыя, бакі ўкрыліся малінавымі і цёмнымі палосамі, сківіцы пагрозліва выгнуліся.

Рыба брала добра. Кручок амаль ні разу не вярнуўся пусты. Калі Гражына падышла да рэчкі, у вядры плавала ўжо дзесяткі тры рыбак. Выцягнуўшы адну з вядра, яна прысела на кукішкі і пачала разглядаць яе.

— Мальма, — сказала яна. — Мясцовая стронга. Пагляньце, якое хараство!

Стронга была пяшчотна-бэзавая, з ярка-пунсовай палоскай на брушку, з такімі самымі плаўнікамі і хвастом, плямістая, з залатымі бліскаўкамі на спіне.

— А гэта што?

Рыбка была з чырванаватай стужкай на баках. Плаўнікі і хвост таксама чырвоныя. I ўся ўкрыта чарнаватымі плямамі, як леапард.

— Сіма, — сказала Гражына.

Будрыс не на жарт перапалохаўся.

— Во-ой… Любенькая, а ну хутчэй адбірайце яе ды кідайце ў ваду!

— Нашто? Гэта своеасаблівая сіма. Яе тут «пяструшкай» завуць. Па невядомых нейкіх прычынах частка самцоў сімы ў мора, як выведзецца, не ідзе… Унь сапраўдная сіма пайшла. У ёй сантыметраў восемдзесят. А гэтая, у рацэ, так ліліпутам і застаецца. Бачыце, дваццаць, не болей. Малокі ў некаторых пяструшак бываюць, але яны, калі і ідуць за сапраўднай сімой, дык не дзеля таго, каб удзельнічаць у размнажэнні. Ідуць, каб высачыць і пажэрці ікру. Свайму ж віду шкодзіць, гадасць такая! Так што лавіце.

Вечарэла. Ціхія, загарэлыя, стаялі вакол горы. Раскашавалі. Булькацела вада. Самцы стронгі, засынаючы, чарнелі, як кепскае срэбра. I дзяўчына сядзела ля вады побач з Амурам і глядзела ў плынь.

Простая, мілая, неаддзельная ад усяго гэтага. Сама як захад, сама як лістота, сама як добрае паветра, якое не заўважаеш, але без якога немагчыма жыць…

— Даўно хацеў спытаць, што гэта за вярба на каменнях? Унь, стройная, бы эўкаліпт…

— Чазенія, — сказала яна. — Адно з улюбёных маіх дрэў. Яна — рэлікт: дайшла з даледавіковага перыяду.

У яе словах гучала нешта такое, што прымусіла яго да асаблівай увагі.

— Чаму — «адно з улюбёных»?

— Таму, што гэтае дрэва цяжка жыве. I мала жыве. Год восемдзесят. Укарэніцца на галькавых косах, на градах. Там, дзе нішто не можа расці. Першай з’яўляецца на новых наносах, нават на скамянелай лаве ля ручаёў. Дрэва-піянер. I вось расце, разбурае лаву, невядома адкуль смокча сокі, угнойвае лісцямі мёртвую глебу. А пасля, калі ўгноіць яе і сабой, на тое месца прыходзяць дрэвы іншых парод. Добрае дрэва!

«Чазенія…» — з пяшчотай і чамусьці з трывогай падумаў ён.

Цішыня. Захад. Рэчка. Жанчына ў зарасцях чазеній на беразе. Сама тоненькая, сама стройная, як чазенія.

— Хораша мне, — раптам сказаў ён.

— Вам рэдка бывае хораша?

— Вельмі. Але тут мне так добра, як ніколі ў жыцці. Ціха. Зусім бязлюдна. Быццам свету і людзям яшчэ толькі трэба нарадзіцца. Быццам тысячагоддзі да Хірасімы. Быццам яе ніколі не будзе.

— А я? — спытала яна.

— А вы хіба чалавек? Вы проста першая чазенія. Высокая чазенія. Страйнюткая чазенія. Чазенія, якая памагае ўсім. А раз усім, то і мне.

Уважліва, залатымі ад захаду вачыма глядзела яна на яго.

— Слухайце, Будрыс. Я ведаю вас даўным-даўно. Пасля гэтых слоў мне ўвогуле здаецца, што вы вядомы мне з пачатку дзён. Але хто вы? Хто вы, Будрыс? Чаму вам кепска? Кепска таму, што вы — гэта вы? Хто?

— Так, — сказаў ён. — Лічыльная машына. Можа, трохі болей, чым лічыльная машына. Так кажуць. Вы прабачыце, калі я замест прамога адказу раскажу вам прытчу?

— Ну.

— Недзе на пачатку нашага стагоддзя ў вялікім горадзе на Беларусі была выстаўка. Гаспадарчая. Розныя там дасягненні. Яна ж і кірмаш. Сала таўшчынёй з рыдлёўку, шырэй маёй чвэрці…

— Цяжка ўявіць, — сказала яна.

— Ну, жыта, жарабцы на ланцугах распятыя, муштукі грызуць. I прыходзіць на гэтую выстаўку мой дзед. Цесля быў, можа, лепшы сярод тагачасных. Ну і, ясна, скрыні рабіў, калёсы, усё такое. Прыходзіць — і адразу да дырэкцыі. У каліце — вугалькі, пад пахай — яловая дошка. «Ну, а ты чаго?» — пытаецца дырэкцыя. А той ім паважна: «На выстаўку. Ды месца няма».— «А што прывёз?» — «А вось, — кажа. Паставіў ён дошку, дастаў вугаль.— Глядзіце». I ж-жых! — адным рухам рукі крэсліць акружнасць. I пасля кропку ставіць. Цэнтр. Тыя цыркулем правяраць. Бог ты мой!.. Геаметрычна дакладны круг. I дакладна цэнтр. I вось ён так увесь час і паказваў. Вугал дзяліў на дзве паловы, любы шматкутнік абводзіў акружнасцю. Усю геаметрыю — на вока. Не маючы аб тэарэмах і зялёнага паняцця.

Памаўчаў.

— Вось і ў мяне такое фамільнае няшчасце. Вось так і я. Дзе не могуць ужыць цыркуля, дзе яго яшчэ няма — там клічуць мяне, і я жыва крэслю дакладны круг.

— Здаецца, я разумею,— ціха сказала яна.

Яна, сапраўды, разумела. Севярын упэўніўся ў гэтым, глянуўшы ў яе вочы.

— Я не магла б. Нізавошта. Бачыце, тут свет, і святло, і прыгажосць. Ходзяць звяры, лётаюць птушкі, растуць чазеніі… I нават леапард, што гойсае вакол, не псуе карціны. Бо гэта свята і пір жыцця. I нараджэнне і смерць ягоныя. Натуральная, нікім не прыдуманая смерць. Прыдумаць наканаванне — што можа быць страшнейшае?! Не холадна вам там?

— Холадна.

— Я разумею. Вы страшэнна моцны. I вы зусім, зусім без абароны. Без брані перад гэтым светам. Нічога не варта вас забіць. А мо і ўжо забілі?

— Ну, гэта невялічкае перабольшанне.

— Не жартуйце. Не трэба. Ясна, што холадна. Усё адно, як у месячную ноч замярзае недзе на Эльбрусе чалавек. А вакол прыгожа. I высока-высока, на ўсё людства хопіць.

— Менавіта хопіць, — змрочна сказаў ён. — Менавіта, на ўсё людства.

— Не, я там не магла б. Нават з лепшымі людзьмі на свеце. Я зямлю люблю, даліны, невысокія, зялёныя, вось такія, горы. Цеплыню люблю. У ёй прыгажосць. I сапраўдная вышыня — у ёй. Чорта людзям у вышынях, на якіх нельга жыць… Якая страшная праца!

Яна глядзела на яго з зацікаўленасцю і… з агідай. I хаця Севярын разумеў, што яна іншы, палярна іншы, зусім не такі, як ён чалавек, што яны не могуць зразумець адно аднаго, — яму стала крыўдна за сваю справу і — яшчэ болей — за сябе.