Ці дажывем да ста год, або пасмяротнае рыданне

Пану Ф. Н., якi быў сведкам
гэтай праўдзівай і журботнай
гісторыі

Цярпець не магу анкет, апытанняў і тэстаў. Па-мойму, гэта толькі задурванне галавы добраму чалавеку. А пайшла ж на іх за апошнія гады нейкая паскудная мода!

«Колькі год было вашай стрыечнай бабцы, калі яна трэці раз выйшла замуж?» (А колькі тыдняў было пазалеташняму снегу?) «Як вы ставіцеся да знешняй і ўнутранай палітыкі прэзідэнта Хрэніі Бумба Юмба?» (Так я вам і сказаў бы, нават калі б ведаў.) «Якой вы думкі аб творчасці NN?» (Мог бы і праўду сказаць, але ён жыве са мною ў адным квартале.) «Ці знаходзіцеся вы ў сваяцтве з Радзівіламі? У якім?» (Не. Ні ў якім. З адной Радзівіловай аднойчы выпіў пару-другую кяліхаў. Ёй шэсцьдзесят год. І яна харошы чалавек, лепшы, чым многія мае сучаснікі.) «Што штурхнула вас на напісанне таго і таго?» (Вось бы суцешыліся, калі б сказаў: «Грошы».)

Або пытанні ад шаноўных даследчых інстытутаў у акадэміях навук. «Якія каляровыя асацыяцыі выклікае ў вас знак «0»? (Ніякіх. Нуль, ён і ёсць нуль. Нуль хлеба, нуль віна, нуль заробкаў.) «Ці бачыце вы колеры, слухаючы музыку? З якімі колерамі асацыіруецца ў вас творчасць Чайкоўскага? Вячасава Адамчыка? Брамса? Рыгора Барадуліна?» (Божа, каб я ведаў, з якімі!)

Назолы страшэнныя — і я ведаю чаму. Апытаюць 50 чалавек — і гатова дысертацыя, толькі склеіць трэба. Але да клею ім не прывыкаць. І каб хоць запісваў са слоў, а тое намагаецца, каб лягчэй, атрымаць адказы пісьмовыя.

Але асабліва я цярпець не магу анкет, апытанняў і тэстаў польскіх. Сырцом бы іх з’еў! Нахабства неверагоднае. Ненавіджу! Чаму? А вось чаму… і няхай пасля майго апавядання нехта са мной не згодзіцца…

…Сядзім неяк у віруючай Варшаве, у інтэлігентнай прафесарскай кватэры. Я, жонка і гаспадар хаты, мой друг. Мы з гаспадаром каву п’ем, а жонка, як Юлі Цэзар, займаецца адразу трыма справамі: п’е каву, чытае «Kobieta i zycie» («Кабета, значыцца, і жыццё») і меле языком бесперапынку.

— Слухай, — кажа раптам. — Ці не хацеў бы ты застрахаваць жыццё?

— Тваё?

— Не, сваё.

Адкуль у яе раптам такія тагасветныя ідэі з’явіліся? Хоць і жанчына, але няма ж і ў іх дыму без агню.

— А колькі? — пытаецца ўва мне загартаваны матар’яліст.

— Чатырыста рублёў праз тры гады?

— А што мне трэба рабіць праз тры гады?

— Атрымаць грошы.

— Ламіць нічога не трэба? Руку? Нагу? Шыю?

— Можна і такое.

Адчуў я за гэтым нешта падступнае. Усё адно як сабрат па пяру цябе пытае аб тым, што ты пішаш. Але змаўчаў. А яна раптам:

— Ой, як цікава! Гляньце, што ў часопісе.

А там тлустая назва: «Ці дажывём да ста год?» А зверху лозунг: «Варажэнне з… навыкаў». І словы, што некалі варажылі на картах ці на кававай гушчы (цяпер верны быў бы спосаб вылецець у трубу), а мы — на сямейных дадзеных і найпрасцейшых прывычках чалавека. І табліца, колькі яшчэ год перад табою, смяротны. І подпіс. Нейкая доктар псіхалагічных навук Diana S. Woodruff. А ніжэй таблічка. Калі табе зараз 21 год і ты мужчына (а хто з мужчын на добрую ахвоту прызнаецца ў адваротным?), то жыць табе 70,6 года, калі жанчына — 76,4 гады. Ну і гэтак далей.

— Ой, цікавасць якая! — сказала жонка. — Давай паварожым.

— Гэ-эх, а яшчэ член прафсаюза. Ну ладна ўжо я. А вы? Шэрасць вы былі, шэрасць і засталіся, як сказаў малады чалавек акадэміку Паўлаву, калі той хрысціўся на храм… Ну, вось твая лічба. Маеш шансы дажыць да 77,4 год. Хопіць яшчэ з цябе… Хочаш — паваражы, няхай…

— А ты? Раней ты.

— Гэта ўсё адно як у Назарэі піраміду будаваць збіраліся, то тыя сказалі: «Паспрабуем раней у Егіпце»… Дзівачка! То размовы аб страхоўцы, то — колькі пражыву.

— Ды не. Вось, шукай сваю лічбу.

Узяў я «Кабету». (Шчаслівец мой польскі друг, яму рэдка калі выпадае на яе падпісацца, не тое што ў нас. Віншую яго.)

Адшукаў свае лічбы. Мне 46. Я мужчына.

— Ну вось, — кажу. — Пражыву 72,7 гады. Калі, вядома, на мяне цэгла з мура не ўпадзе.

— А ты трымайся далей ад новых дамоў.

— Далей ад дамоў — вуліца. А там — аўтамабілі.

— А ты хадзі толькі па тратуарах, — з чароўнай жаночай логікай заяўляе яна. — Ну, хопіць. Ты не да канца прачытаў. Там яшчэ трэба плюсаваць або мінусаваць.

— Чаго?

— Розныя рэчы.

Тут я адразу засумаваў. Плюсаваць — гэта не па маёй частцы (мінусаваць хаця сяк-так навучыўся). Гэта жонка майстар: «Адзін пішам, два на вум кладзем». А я, сорам прызнацца, нават табліцу множання збіваюся, і няма мне ў гэтым памочніка, як раней. (Раней яна друкавалася на апошняй вокладцы сшытка, а цяпер… А яшчэ кажуць, ракаліі і паршыўцы, што свет ідзе да лепшага, калі ніякага клопату аб чалавеку і яго мазгах).

А што, калi кепскае наварожыш? I не паспееш — на шчасце чытачоў, на гора сабе — кнiгу скончыць?

Чытаю першы раздзел.

Гады, якія наследуем. Ці ёсць твая даўгавечнасць якасцю сямейнай?

— Ці дажылі дзяды да васьмідзесяці?

— Ну, дзед дажыў. І невядома, колькі б пражыў, каб не вайна, на якой столькі іх ляжыць, патэнцыяльных стогадовых.

Адразу ў мяне настрой сапсуўся. Пабывалі б вы, доктар Дыяна, на вайне. Але плюсую сабе два гады. Малайчына дзед. А вось бабка падвяла. Памерла рана ад хваробы, якая цяпер не страшней катару. Мінусуем два, і застаюся я пры сваіх інтарэсах.

— Ці мае твая матка 80 год?

— Так. Нават 84. Дай Бог ёй здароўя. Маю ў плюсе паўтара гады.

— Бацька?

— Нуль я тут маю. Пражыў 72 гады. Не піў, не курыў, перажыў удала шэсць войнаў і дзве рэвалюцыі. Пражыць павінен быў бы, па табліцы, сама меней 79. І чаго ён так?

— Ці хварэў хто са сваякоў перад шасцюдзесяццю на сэрца? Не. На дыябет? Так, адзін, — мінус тры ачкі. На жалезы ўнутранай сакрэцыі? Не. На пухліны? Не. На астму? Не.

Ну вось. Не хварэлі, ані дэбету, ані крэдыту. Чатыры нулі. Добра, што хаця не аднялі ў мяне гэтыя нулі дванаццаці гадоў. Ну і, вядома, сваякам добра.

Разумніца анкета.

Наступны яе раздзел. Гады, якія прапрацавалі.

— Якая асвета? Калі пачатковая — дадаем адзін год. Сярэдняя — два. Вышэйшая — тры.

— Дзіўна, — сказаў сябар, — я думаў, наадварот.

— Тут сказана, што павышаецца тады ўзровень жыцця, — сказала жонка. — І веды пра рацыянальнае харчаванне і вобраз гэтага жыцця.

— А калі асвета царкоўна-парафіяльная, а ўзровень жыцця на дзесяць універсітэтаў? — спытаў я.

— Выключаецца, — сказала жонка.

— А калі шафёр зарабляе больш за кандыдата? — спытаў сябар.

— Не можа гэтага быць, — сказала жонка.

— Адзін — малатабоец і сала есць, — змрочна сказаў я. — Другі — аперацыі робіць, усё пра рацыянальнасць ведае, у анатоміі з фізіялогіяй дока, ведае, якое жыццё самае нармальнае, часам інстытутам геранталогіі кіруе, а глядзіш — за яго труною, сярод іншых, ідуць пяцьдзесят чорнарабочых з ніжэйшай асветай. А пасля, за ўспамін душанькі, сала ядуць і чаркай запіваюць.

— І, па-мойму, — сказаў сябра, — ад добрага заробку і вышэйшай асветы (калі ўжо такое спалучаецца) толькі лішняя вага ды стрэсы. Во, і ў табліцы далей так сказана. То каму на свеце пасля такога верыць?

Спрачацца пачалі. Набаўлялі. Прыбаўлялі. Аж пакуль крыху не заблыталіся, як той чалавек, у якога пляменнік (а быў ён старэйшы за далёкага дзядзьку) ажаніўся з траюраднай сястрой дзядзькі, а яе дачка пайшла замуж за дзядзькавага сына, а брат сына… Словам, урэшце выявілася, што дзядзька сам сабе бабуля. І да таго часу ён разбіраўся ў гэтым сваім сваяцтве, аж пакуль яго ледзь не звезлі ў Навінкі.

— Досыць, — перарваў я. — Тры вышэйшыя асветы ў мяне. Дзевяць год ганіце.

— Пра тры нічога не сказана, — зайздрасна сказала жонка.

— Няхай, няхай адна. Давайце мае тры гады.

«Прафесія? — пытае анкета далей. — Калі твая прафесія звязана з тым ВНУ, якую ты скончыў, — дабаў 2 гады. Адвакат, настаўнік — дадай тры. Архітэктар, музыкант, фармацэўт, лекар — 1 год».

Пра маю прафесію нічога. А хто я, сапраўды. І адвакат, і настаўнік, і архітэктар, і з музеямі звязаны, і з музыкай. Шматстаночнік. Як казаў адзін дзед: «Во ў мяне быў зяць дык зяць! Ён табе і сталяр, ён табе і цесля, ён табе і бондар, ён табе і брыгадзір, ён табе і злодзей, ён табе і старшыня мясцкома».

Прыбаўляў, адбаўляў. Адбаўляў — прыбаўляў. Урэшце з уздыхам паставіў сабе два гады. З плюсам.

«Колькі зарабляеш?! — як фінінспектар, грозна пытае анкета. — Калі ацэньваеш свой заробак як вельмі добры — адліч два гады».

— А-а чаму адлічаць, калі добры заробак?

— Таму, што ў такіх часцей стрэсы, і ядуць яны зашмат і нерацыянальна, — павучальна, як быццам раней ведаў, сказаў я.

— А я ж і гаварыў, — сказаў сябар. — А раней казалі тут жа пра вышэйшую асвету, заробак і веданне, як харчавацца добра, а як дрэнна. Дзе логіка?

— Асвета — гэта яшчэ не заробак, — паўтарыў я. — І веданне яшчэ не ўсё. Ведае чалавек, што вячэру трэба аддаць ворагу, а сам павячэрае такой яешняй, што і сучка не пераскочыць, ды яшчэ і набярэцца, як жаба гразі.

— Фу, — сказала жонка. — Як ты, урэшце, выражаешся?

— На чыстай беларускай, — раздражнена сказаў я. — Вось ты? Ведаеш, што каву нанач піць дрэнна? Ведаеш. А ўжо трэцюю п’еш. А з вышэйшай асветай і з добрым заробкам.

— Не добры ён у мяне. Нават горшы, чым у цябе.

— Першы раз прызналася. Звычайна наадварот пілуеш. Усе вушы аб’ела… эмансіпіраваная жанчына. Феміністка.

— Ведаеш, — уздыхнула жонка, — я, як амаль усе жанчыны, з ахвотаю б назад разэмансіпіравалася.

— Не трэба было ланцугамі да лавы ў парламенце прыкоўвацца. І кіслату ў паштовыя скрынкі ліць. Дазмагаліся, кабеткі.

— Нашы дазмагаліся, — уздыхнуў сябар. — Сядзяць па кавярнях, а мужыкі ім на вячэру гатуюць эсцюржон а ля рюс.

— Ой, а што гэта такое? — спытала жонка. — А ты мне згатуеш?

— І ў ложак падам, — сказаў я. — Гэта асятрына па-руску. Толькі, пакуль я жывы, у нашай, у маёй краіне такога не будзе. Ніякая канстытуцыя яшчэ не забяспечвала мужчыне роўных правоў з жанчынай. І наша, мая таксама.

Стала мне маркотна:

«Дурацкая анкета. Мела рацыю жонка. Няма такога чалавека, які ацэньваў бы свой заробак як вельмі добры. І хаця я ем мала, але стрэсаў у мяне на цэлы Кітай хапае. Але паколькі людзі некаторыя кажуць і табе так хочацца — ладна, адкінем два гады. Нам не шкада».

«Ці вымагае ваша праца безупыннага руху? — пранырліва і подла пытае анкета. — Ці, наадварот, вы праседжваеце за сталом з раніцы да вечара? У першым выпадку тры з плюсам, у другім — шэсць з мінусам».

— Ну што мне тут сказаць? — жаласна разгубіўся я. — Спачатку сяджу за сталом з раніцы да вечара. А пасля, як скончыш, пачынаецца ўжо і нястомны рух з раніцы да вечара. На дні, месяцы, гады. А пасля зноў сядзенне за сталом з раніцы да вечара. З патрэбнымі і зычлівымі людзьмі. А пасля зноў сядзенне за сталом з раніцы да вечара. А пасля зноў рух безупынны.

— Які гэта рух? — спытала жонка.

— А рэдакцыі. Тут толькі і адпачываеш. У Польшчы. Сёння аглядзеў Віланаў, пасля да Лазенак, пасля пешшу да Старога Мяста, пасля па трох музеях, пасля пешшу на Руткаўскега, былую Хмельную. І так прыемна адпачываюць ногі. Не тое што ў Дом друку, пасля да машыністкі (восьмы паверх з сапсутым ліфтам), пасля пешшу на кінастудыю (гадзіны пік), пасля ў адну рэдакцыю, пасля ў оперны, пасля ў другую рэдакцыю, пасля… Ногі вы мае, ногі…

— Але сядзець больш даводзіцца? — спытаў сябар. — За сталом. І спачатку, і пасля.

— Твая праўда. Рэж тры гады. Ну, усё адно, мабыць, жыць будзем з усімі надбаўкамі год восемдзесят дзевяць — дзевяноста. Недзе гэтак да 2019 года. Эфектна, халера на яго! А мо паднапружымся на тры месяцы, і — уяўляеш, жонка? — 2020 год. Ф-ф-фу-у!

— Э-э не-е, — з нейкай незразумелай хцівасцю кажа жонка. — Тут вось далей раздзел: «Гады, якія самі сабе адлічваем».

— Ну нашто, нашто іх адлічваць? — Дужа мне спадабалася ідэя жыць у трэцім тысячагоддзі. Хаця б фізічна. Бо абяцаная на зямлі вечная слава канчаецца, часцей за ўсё, з апошнім, хто пайшоў дадому з цвінтара.

— Не-е, трэба па закону.

— Няхай. Я люблю закон… Без узаемнасці.

— За кожны кілаграм вагі звыш меры — адлічвай адзін год, — прачытала жонка.

— Ужо адлічыў, — сумна сказаў я. — Год. Год, за які я, можа, «Магілу льва» напісаў бы.

— Глупства, — сказала жонка. — Па-першае, не напісаў бы, я цябе ведаю. Па-другое, я год змагалася, каб пахудзець на пяць кіло, і за гэты час ні пра якія кнігі не думала, а толькі пра патэльню смажанай бульбы са скваркамі. І ў выніку…

— І ў выніку адлічы ад свайго жыцця два гады: адзін інтэлектуальны, другі — тыя пяць кіло, што не скінула, — сказаў я.

— Ці паліш? — замяла размову жонка. — Адлічвай, калі ніжэй дваццаці папярос у дзень — два гады, калі 20-40 — ад трох да сямі, больш, чым сорак — восем-дванаццаць год.

— Гэта як калі. Часам 20. А калі выклічуць куды ці ты пачынаеш біць у пастронкі, то й пяцьдзесят. Сячы галовы дванаццаці маім гадкам.

— «Ці п’еш? — пытае са значэннем, бы на дыване ў начальніка, анкета. — Калі трохі і ад часу да часу — далічы (!) тры гады. Калі горкі п’янчуга — адлічы восем».

— Што такое горкі п’яніца? — спытаў я.

— Ну той, хто адпівае, — сказаў друг. Хто адсёрбвае, прысёрбвае, распівае, папівае, прыхлёбтвае, цягне, смокча, дудоліць, пацягвае, хвошча, глытае, дзьме, глокча, залівае, зашыбае, прыкладаецца, прымае, закладвае, прыкладаецца да бутэлькі, залівае за каўнер, трымаецца шклянкі, п’е без просыпу, мяртвецкі, горкую, п’яны як бэля, як бочка, п’е як конь. Той, хто алкаголік, алкаш, хто набіраецца, як жаба гразі, хто прапойца, не дурань выпіць, хто запівоха, пітух, півар, бражнік, паклоннік Бахуса і зялёнага змія. Хто нецвярозы, хмяльны, у стане ап’янення, касы, падгулялы, хто языком не варочае, у каго заплятык языкаецца.

— Ты што, мне слоўнік сінонімаў чытаеш?

— Не. А ўвогуле, я чытаў, што алкаголю, сухога віна, можна выпіць палову літра на год. Акадэмік адзін пісаў. Філосаф-медык. Здаецца, Кайгародскі. Ці ў «Літаратурцы», ці ў «Навуцы і жыцці».

— І я чытаў, — уздыхнуў я. — А што рабіць? Тут адных свят на год — сем, не лічачы рэлігійных, якія не святкуеш, але… Ды дзён нараджэння ў адной сям’і тры. Ды ў сяброў лепшых дзесяткі тры. Ды сваякоў паўсюль. Ды публікацыя ці кніга, ды… не, тут у паўлітру сухога не ўлезеш. Цяжкае жыццё, і спачынку няма. І таму я языком не варочаю, у куражы, лыка не вяжу, п’яны, як зюзя, падшафэ і ўвогуле гатоў.

Махнуў рукою:

— Не ўлезеш у акадэмікаву норму. Пішы, горкі. Пі маю кроў. Адбірай восем год. Адзінае суцяшэнне, што ў абстынентаў, у поўных цвярознікаў, адзін год адбіраецца. Таму што калі горкае п’янства прычына хвароб, то невялікая колькасць гарэлкі дапамагае перажыць стрэсы, дазваляе расслабіцца, а абстынент у выпадку стрэсу хаваецца за свае парашкі, а яны шкаднейшыя, чым чарка гарэлкі. Добра, што я хаця не абстынент.

— І я тое ж думаю, — з палёгкаю сказаў сябар. — Ну а далей.

— Далей, — драпежна кажа жонка, — гады, што залежаць ад цябе. Ці дбаеш аб форме? Рэжым, спорт, плаванне, пешы турызм, бег па інф… цьфу, па здароўе — далічы тры гады.

— З часу да часу. Нерэгулярна. Галоўным чынам у выглядзе пікнікоў.

— Не лічыцца. Ці клапоціцеся аб здароўі? Ці кантралюеце ціск і сэрца?

— Прымусова, — сказаў я. — У нас лекары такія — душу вымуць. Хоць бы Н.Д. Трапіш у кіпцюры — не вырвешся. Пра лечкамісію і не кажы. Гразіліся пяць метраў вантробы выразаць. А чаго мне тады вылічаць па чатырох папярэдніх пунктах?

— Плюс два.

— Ці любіш спаць?

— Люблю. Хаця і не заўсёды.

— Мінус чатыры.

«Ці ездзіш аўтамабілем? Ці ліхач, ці бравіруеш? Калі так — адлічы 2».

— Чужымі — езджу. Адлічаю — у сябе. Ім асалода без двух гадоў, а мне — страх без двух.

— Ці жанаты?

— Так.

— Далічвай тры гады.

— Да-ліч-вай? — абурыўся я. — Я б гэтыя тры — адлічваў. Ад-ліч-ваў. Толькі працаваць сядзеш (а жонка на работу ідзе): «Пойдзеш сёння свежым паветрам падыхаць?» — «Гадзіны праз чатыры хвілін на дзесяць». — «То ты за гэтыя хвіліны паглядзі, што ў рыбным, малака купі, хлеба, якія бра ў электрычным і лямпачак купі, папярос сабе, два кіло цукру, масла, а пасля пады хай, а пасля яшчэ папрацуй». Ідзеш, як ішак. Жанчына за год цягае 20 тон прыпасаў, мужчына — мінімум пяцьсот. Толькі сеў працаваць: «Прынясі мне кніжку». «А колькі зараз часу?» «А што табе па тэлефоне Аля казала?». «А нехта званіў». І як знак вышэйшага клопату ў момант натхнення: «Ці не з’еў бы ты чаго?» Колькі яны ў нас, у кожнага, жыцця ад’ядаюць? Мінімум дзесяць год… Ну ладна, прыпісвай паўтара гады. Слабае, але суцяшэнне.

«Ці спакойны характар? — спытала анкета. — Ураўнаважаны? Цярплівы? Калі так, то дапішыце па тры гады на кожную якасць. Калі агрэсіўны, запальчывы, поўны непакою — адлічыце па пяць год».

— Адлічвай пятнаццаць, — сказаў я. — Адкуль з такім жыццём быць ураўнаважаным? Спакойным? Цярплівым? Не!!! Я запальчывы, я неспакойны, я агрэсіўны. На ўсіх, а асабліва на гэты часопіс, і на вас, што ўцягнулі мяне ў гэтую гульню. Я… вельмі-вельмі страшны! Я… кусацца буду!

— У вялікім месцы жывеш ці на вёсцы? Плюс-мінус адзін год.

— Мінусь, — узроў я.

— Ці шчаслівыя вы? Калі адкажаце «так» без вагання — прыбаўце тры гады.

— А хто можа адказаць з пэўнасцю і без вагання, што ён шчаслівы?! Халера на ўсё. Лепшыя розумы, лепшыя філосафы свету, і тыя. А калі адказвалі так, то хлусілі.

«А калі ў вас клопаты, нязмерныя псіхічныя нагрузкі, пачуццё віны, — кінула анкета апошнюю саломінку, што зламіла вярблюду спіну, — то адкіньце тры гады».

— А ў каго няма клопатаў? У каго не перагружана псіхіка? А хто не мае пачуцця віны перад усімі людзьмі? Падлюгі хіба? — Я ўжо быў у ашалелай раз’юшанасці, амаль непрытомны.

А тыя пачалі ўжо сваю італьянскую бухгалтэрыю. Лічылі, вылічалі, адбаўлялі і прыбаўлялі, а матэматыкі з іх былі, як з мяне.

— Бі іх, — роў я. — Бі дактароў навук! Бі друкароў! Бі пісьменнікаў! Анархія — маці парадку! Рэж, Янка, Бога няма!

— Ты не можаш нас рэзаць, — станоўча сказала жонка.

— Чаму не магу?!

— Ды ты ж дзевятнаццаць год назад памёр, — ахнула жонка.

— Як?

— Ну так. У 1958 годзе. Тут усё сказана. Па табліцы.

— Я ж тады толькі першую кнігу выпусціў! А астатнія дзевятнаццаць?!

— Падумаць толькі, — здзівілася жонка. — Ніколі б не паверыла ў такое. Мёртвы! Аж дзевятнаццаць!

Я затужыў. Праверыў. Сапраўды, так. І, як кожны мужчына, прызнаў рацыю жонкі і жаночага часопіса. Заўсёды яны ўсё ведаюць, заўсёды маюць рацыю. Вось хоць бы жонку ўзяць. Сядзім у тэатры. І раптам яна на ўсю залу сказала:

— Пабач, пабач, унь у першым радзе Дунін-Марцінкевіч сядзіць.

— Цс-с-с, — засычэў я. — Што за… Ён жа даўно памёр.

— Глядзі-і ты… А зусім як жывы…

Я толькі рукой махнуў. Махнуў і на гэты раз. Заставайся пры сваім. Суцэльны дэбет пасіву.

А ўсё клятыя анкеты, каб ім згарэць.

І вось людзі жывуць, смяюцца, кнігі пішуць, а я ўжо дзевятнаццаць год мёртвы. Такі яшчэ малады, прыгожы, халодны.

І праз месяц мой дзень нараджэння. Стукне мне сорак сем. І, значыцца, ужо дваццаць год буду я парыць родную зямельку-маці.

Кнігі адтуль буду пісаць, закахаюся няўдала, з жонкай пазнаёмлюся, убачу многіх людзей, добрых і благіх. І ў Варшаву паеду адтуль.

Што ж мне рабіць? Хто ўратуе?

Калі надрукуюць гэтае маё пасмяротнае рыданне — ганарар за яго прашу пераслаць у пекла, рад апошні, квартал пяцьдзесят восем. Люцыпаровічу. Можа, хоць менш дроваў падкіне пад злашчасны, перадчасны мой кацёл.

…Ратуйце, людзі…

3 лістапада 77 г.
21.50. Цёмна. Мінск

1. Рукапіс захоўваецца ў 70-й папцы хатняга архіва пісьменніка (аддзел рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН РБ), з паметай: 3 лістапада 77 г. 21.50. Цёмна. Мінск.
2. У гэтым творы Уладзімір Караткевіч выступіў пад псеўданімам Славамір Цыбаты.
3. Пры жыцці пісьменніка артыкул не друкаваўся.
4. Упершыню — у кн.: Уладзімір Караткевіч. Творы: Проза. Драматургія. Публіцыстыка. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1996.
5. Набор зроблены па тым жа выданні.— С. 525 — 535.