Чазенія — Частка 11

НАЧНАЯ БАЛАДА ТРЫВОГІ, ПРАСПЯВАНАЯ БЛАКІТНАЙ ОРДЭНСКАЙ СТУЖКАЙ

I так яны хадзілі цэлы дзень. Танюткая постаць жанчыны. Вялікая постаць мужчыны. Белы цень лайкі. I яшчэ, недзе наводдаль, у нетрах, цьмяны і няўлоўны цень леапарда.

Цвіў вакол сіні аконіт, трава, што вырасла з атрутнай сліны пякельнага пса Цэрбера. Геракл утаймаваў яго, выцягнуў з пекла і павёў па зямлі, і там, дзе падала сліна, вырастаў аконіт, падобны на сінюю зяпу страшнага пса. I нельга было не падумаць аб тым, як далёка зайшоў Геракл, калі аконіт рос нават у Прымор’і.

I мужчына ішоў з сабакам, моцны і шыракаплечы, уладны і пераможны і сам падобны на Геракла. I часам са здзіўленнем, трывогай і неразуменнем глядзела на яго жанчына з чароўна-зменлівым, годным і мілым абліччам. А ён глядзеў на яе, на плаўную і прыгожую хаду, на моцныя ногі, што цвёрда неслі ладнае цела, на залатыя валасы і сінія, як аконіт, вочы і п’янеў. Ад аконіту, ад хады, ад таго, што яна рабілася ўсё больш жаданай, ад таго, што яна была і будзе недасяжнай і чужой.

Кожная змена гэтага аблічча кідала яго ў бязмежна-пяшчотны трапяткі адчай. Ён не ведаў, чаму ён так позна прызнаўся сабе ў самьм важлівьм. I ён ведаў, што яна не можа не адчуваць замірання мужчынскага сэрца побач з сабою. Не можа таму, што яны — як быццам адны на зямлі. Але ён ведаў яшчэ і тое, што ён не мае права нічога сказаць ёй.

Над ніпонскай папараццю, над дзікім перцам, над шалёным спляценнем заманіхі, араліі, даурскай крушыны, над язмінам і любкай мандарынскай, над залатымі кветкамі ястрабінкі — і самі залатыя ў промнях сонца — гудзелі, завіхаліся пчолы.

Як п’яная, кружылася галава. Можна было памерці ад адной нязмернасці жаданняў. Буяла вакол жыццё, і толькі жанчына, здавалася, не мела і не хацела мець да гэтага жыцця ніякага дачынення,

…I скончыўся дзень. I прыйшла ноч…

..Лавілі матылёў. Адну прасціну павесілі на сцяну хаткі, другую паклалі на зямлю. Уключылі рэфлектар. Ляцелі з ночы матылі. Часам нейкі трапляў у прыкрыты рэфлектар, і адтуль ляцеў залаты пылок. Пасля ён выбіраўся адтуль, сядаў на асветленую прасціну і чакаў. Іх было ўсё болей. Ляцелі, апускаліся на просціны цені. Жанчына выбірала сярод іх патрэбныя і асцярожна накрывала іх шырокім горлам марылкі.

Бясконца, да самай апошняй хвіліны ён мог бы глядзець на яе рухі. У кожным была ладная, гожая прыгажосць, маладая, жывая сіла жыцця.

Яна адчувала гэта. Яна аддалялася.

Імкнулі на святло соўкі, невыказнай пяшчотнасці вясёлкавыя маціцоўніцы, эльцызмы Вествудзі, падобныя на кветкі архідэй. Гіганцкія, фантастычныя па афарбоўцы хвалістыя павінавочкі-брамеі і павінавочкі-артэміды, такія пяшчотна-зялёныя, бранзаватыя, малахітавыя. Вялікія, часам з дэсертную талерку, яны трапяталі крыламі, аж нешта звінела і спявала ў паветры.

Вялізны матыль сеў на грудзі Севярыну і папоўз да ягонага аблічча, буйны, нібы ў кіно, аж спалохацца можна было. Пукатыя гіганцкія вочы адбівалі святло, гарэлі барвяным агнём.

Пачвара з фантастычнай невядомай планеты.

— Што гэта? — уражаны спытаў Будрыс.

Шаўкавісты, шэры са срэбрам матыль сумна і адхілена сядзеў у цэнтры плямы святла. Такі самы абыякавы, як і гэтая жанчына, ад аднаго позірку на якую замірала і падала сэрца.

I раптам… варухнуліся верхнія крылы, разышліся, адкрыўшы ніжнія. I на гэтых ніжніх крылах неверагодным, фасфарычным ззяннем зайграла шырокая сіне-блакітная паласа. Нібы матыль адкрыў самую глыбокую сутнасць сваю.

— Што? — трывожна спытаў Будрыс.

— Блакітная ордэнская стужка… — ціха сказала яна.

— Як вы, — яшчэ цішэй сказаў мужчына.

Жанчына змоўчала. I толькі праз некалькі хвілін сказала:

— Не як я. Як жыццё. Тое, якое вы не навучыліся любіць. Вас вучылі, а вы не навучыліся, моцныя людзі. Куды, на што ўжываць вашую грубую сілу — гэтаму вы так і не навучыліся.

Ён не мог болей трываць. Ён ведаў, што гэтага нельга, немагчыма, і ўсё ж сарваўся. Зрабіў крок, убачыў спалоханыя вочы, абняў за тонкія гнуткія плечы, прыцягнуў да сябе і прыпаў вуснамі да яе вуснаў. Яна не супраціўлялася, яна замерла і — яму здалося на імгненне — нават адказала яму.

Мужчына бачыў бязвольна апушчаныя веі, адчуваў усю яе, нібы надламаную, постаць і прыпадаў да гэтых вуснаў усё больш і больш прагна, непрытомна ўсведамляючы, што гэта смяротнае шчасце і што гэта — канец.

Задыхнуўшыся, яна злёгку адштурхнула яго, хіснулася на нагах. Варухнуліся і замерлі вусны.

— Каб ніколі больш… — пасля паўзы глуха сказала яна. — Каб ніколі больш гэтага не было.

— Вы кагосьці кахаеце?

— Не, — усё больш прыходзячы да прытомнасці, сказала яна.

— Ну вось, — у яго перасела ў горле. — А я вас страшэнна шкадую. Вельмі кахаю…

— Так вось адразу?

— Так вось адразу, — проста сказаў ён. — Я ведаю, на што мне яна патрэбная, мая… грубая сіла. На тое, каб любіць, каго люблю, на тое, каб бараніць яе, калі гэта спатрэбіцца.

— Кіньце. Гэта не прынясе вам нічога, акрамя пакуты. Кіньце, пакуль не позна.

— Позна, — ціха сказаў ён. — Нашто вы кажаце такое?

— Вы ведаеце.

— Няўжо тая злашчасная размова? Ды як жа вы?..

— Яна… Не люблю «ўладароў», «пакарыцеляў», не люблю «гаспадароў жыцця». Гаспадарыце над гэтым няшчасным жыццём. Паны. Двухногае наканаванне. Эксперыментатары над жывым. Я… не магу глядзець на іх… На вас.

Змоўкла. Маўчаў і ён, апушчаны ў бездань самага безнадзейнага адчаю.

— Прабачце мне… Я нічога не магу даць вам. У вас і так усё ёсць. Вы добры, мілы, слаўны чалавек. Але вы моцны. У вас жорсткая, рацыяналісцкая справа, яна не церпіць хістанняў. I вы такі…

— Каб вы толькі ведалі, як вы памыляецеся.

— …I што я магу даць вам са сваімі матылямі і травамі? Хіба што любоў да жыцця, якое яно ёсць?

— Не трэба, — амаль са стогнам выдыхнуў ён.

— Так, не трэба. Хадзем да вогнішча.

Яна згасіла рэфлектар. Стала цёмна. Толькі наводдаль цьмяна сзяціліся ў попеле рэдкія вуголлі.

— А я без вас усё ж не магу, — упарта сказаў ён. — Вы гэта ведаеце. Сам не ведаю, калі гэта ўсё пачалося, але як толькі я зразумеў, што гэта такое, я зразумеў і тое, што я не магу без вас.

— Маўчыце, — сказала яна. — Маўчыце, калі ласка, дарагі.

Яны падышлі да вогнішча, і мужчына стаў ламаць лаўжы, калі жанчына прыгледзелася да чагосьці і ўскрыкнула.

— Што?

— След, — сказала яна.

На самым краі плешыны ад вогнішча выразна адпячатаўся ў попеле круглы, памерам з ліст гарлачыка, след кашэчай лапы. Звер ступіў сюды зусім нядаўна: след яшчэ курэў парай.

— Немагчыма. Гэта вар’ят. Як злы дух пасяліўся ў ім.

— Чаму?

— Разумееш, ён ступіў у гарачы попел… Гэта немагчыма! Такога не бывае ў свеце. Ніводны звер не пойдзе нават на пах чалавека, жалеза, дыму. Ён шалёны.

I адразу ж, нібы ў адказ на яе словы, з цемры вылецеў шалёны віск болю, рык, рыданні, лямант смяротна абражанай гіганцкай кошкі.

Замерла ўсё вакол. I ў гэтай дрыжачай ад жаху цішыні, на мяжы магчымага хрыпеў і рваўся вар’яцкі крык, у якім была, здавалася, уся абраза, уся журба і ўся помста свету.

— Я, здаецца, зараз заляплю яму, — праз зубы сказала жанчына.

— Нельга, — сказаў Будрыс. — Нельга страляць.

— I сапраўды, нельга, — сказала яна. — Але нельга і заставацца ля вогнішча. Ён, мабыць, апёкся. Ён чорт ведае што можа вытварыць цяпер. Бярыце сабаку. Заходзьце ў хату. Сёння вы будзеце тут.

— Бадай што на гэты раз вы маеце рацыю, — сказаў ён.

Яны ўвайшлі ў хатку. Ціха шуснула запалка, кінуўшы цьмяны адбітак на тонкія пальцы і ўстрывожанае аблічча жанчыны.

Загарэлася газавая лямпа, і стала трохі святлей. У сляпым хворым святле бялеў між бярвенняў сценкі мох. Добрую палову хаты займалі грубыя нары з аполкаў. На нарах ляжалі варахі сена, прыкрытага радном. Пад столлю цягнуліся паліцы з нейкімі бляшанкамі і скруткамі. Злева ад дзвярэй была чыгунная печка, на ёй — вядро з бульбай і чайнік. Справа, пад адзіным акном, — вышараваны стол і лава.

Між сталом і нарамі стаяла скрыня. Мабыць, для прыпасаў. Каб не забралася часам нейкае звяр’ё ды не пагаспадарыла. На стале ляжаў вельмі патрапаны, пульхны «журнал наведванняў». I больш не было нічога.

Будрыс кінуў на нары коўдру і плашч.

— Кладзіцеся. Я адвярнуся.

— Зачыніце мацней дзверы. Гэты разбойнік ходзіць вакол.

«Разбойнік» сапраўды хадзіў вакол хаты, кашляў і хрыпеў і часам пачынаў лямантаваць ад гневу і крыўды.

Амур як адразу кінуўся пад нары, так і не вылазіў адтуль. Глядзеў, як з крэпасці. Севярын моцна зашчапіў кручок, усунуў у ручку дзвярэй лату і сеў ля стала, спіною да нараў. Разгарнуў «журнал».

Надпісы былі ўсялякія. Ад сур’ёзных да жартоўных.

«Бачыў усурыйскага трубканоса на мяжы ліяннікаў». Подпіс. Дата.

«Маша, ты сітаўка. Не трасі ўвесь час хвастом». Дата. Подпіс нечытэльны.

За спіною Севярын чуў шолах сукенкі, слабае патрэскванне дошак, шамаценне сена.

«Заўважыў арэхавага лістаеда непадалёк ад другога кардона. Трэба брацца за справу, іначай не мінуць паўтарэння 1960 года».

«Цікава было б паглядзець, як адчувалі б сябе Вася і Алена, каб ім пашанцавала сесці на гняздо земляной асы».

«Дуб ты, Пятро».

«Знайшоў дравеснага рэліктавага таракана. Лічу, што жывародны. Прасачыць за раёнам на поўнач, ад Мёртвай крыніцы».

«Студэнты-практыканты, не крыўдзіце полазаў Шрэнка. Яны — удавы, а значыцца, сваякі вам».

«Радачка, прыгожы, малады мірміколаг! Ці такім ручкам займацца з мурашкамі? Цалую іх». Подпіс нечытэльны.

«Мурашак ці рукі?»

«Рукі, ды толькі не твае, зялёная кваква».

Нясцерпны сум сціснуў ягонае сэрца. Вясёлыя, маладыя, з цвёрдай надзеяй на шчасце, мудра-легкаважныя. Усё перад імі. Чаму так не шанцуе яму?

— Можаце класціся, — ціха сказала жанчына.

Севярын азірнуўся. Яна ляжала ля супрацьлеглай сценкі. Цёмныя вочы глядзяць у столь, голыя рукі на коўдры. Вусны цвёрда сціснутыя. Будрыс сумна ўсміхнуўся, сустрэўшы на хвіліну яе дапытлівы, дзіўны позірк. Нібы на хвіліну яна ўсё-ўсё ў ім зразумела, а пасля адвяла зрэнкі.

Сціснула сэрца. Адчуваючы, што ўсё скончана, ён дзьмухнуў на лямпу, забраўся на нары і лёг на спіну, закінуўшы рукі за галаву. Цёмнае акно ў хатцы пасвятлела. Як густая сажа, чарнеў змрок.

Мужчына ляжаў і бяссонна глядзеў у яго, нібы спадзяваўся нешта ўбачыць.