Чазенія — Частка 16

ПЕСНЯ ЧАЗЕНІІ (ФІНАЛ I КОДА)

У той год доўга не прыходзіла зіма. Транссібірскі цягнік амаль на два месяцы ўцёк ад яе. Даўно абляцелі дрэвы, даўно стала жалезнай гразь на палявых дарогах, а снегу ўсё яшчэ не было. Шэрая зямля ў парках, шэрыя дамы, шэры асфальт. Ад таго, што не было снегу, халады, здавалася, былі больш моцныя, чым на самай справе.

Мужчына жыў звычайным жыццём. Раніцаю ішоў на работу, працаваў многа і добра. Пасля вяртаўся дахаты, нейкую гадзіну гуляў з сабакам. I пасля ўжо да самай ночы, не выходзячы, заставаўся дома. Калі да яго прыходзілі сябры або шэф — прымаў іх гасцінна, але сам нікуды не хадзіў. Ні ў госці, ні ў клуб, ні ў кафэ.

Спачатку людзі трывожыліся, асабліва шэф. Але мужчына быў роўны, і яны таксама нібы заразіліся яго настроем і чакалі разам з ім.

А ён не бачыў ніякай ахвярнасці ў сваім вобразе жыцця. Кожную хвіліну маглі прынесці тэлеграму, кожную хвіліну яна магла пазваніць ля дзвярэй. Цалкам натуральна, калі яна знойдзе гаспадароў у хаце, а дзверы будуць адчыненыя.

Неяк прыехаў да яго сябар-пісьменнік, і ён сёе-тое, не самае важнае, расказаў яму. I тады той сказаў:

— Слухай, а калі я напішу пра гэта?.,

— Так ты не напішаш.

— Ведаю. Але ж за кожным маім словам будзе ў яе стаяць успамін. I калі яна прачытае, калі зразумее, што ты чакаеш, што яна зрабіла глупства — няўжо яна не вернецца?

— Толькі святую праўду, — сказаў Севярын.

— Павер мне, яна прыйдзе.

— Нават калі не вернецца — буду чакаць. Мне нічога больш не застаецца. У мяне засталася яна адна. I лепей успаміны і вера, чым прадаць усё гэта. Мне непатрэбна ўсё іншае.

Недзе ў самым канцы лістапада ён, вяртаючыся дадому, знайшоў у паштовай скрынцы тоўсты жаўтаваты канверт і не разабраў яшчэ нават почырку, як нешта цяжка штурханула ў сэрца: ад яе.

«Мілы мой, дарагі, першы і апошні,

добры мой суддзя, адзіна каханы!

Не глядзі на канверт, ён табе нічога не скажа, ён кінуты далёка ад маіх мясцін. Даруй мне за маю бязлітаснасць, за тое, што я так учыніла з табой, мой добры. Ты павінен зразумець, што гэта не здрада, што я ніколі, ні з кім не здраджу табе і што прашу я прабачэння не за тое, што здрадзіла табе, а толькі за тое, што прычыніла табе боль. Вось за гэта я і катую сябе. Бязлітасна катую — ты мне вер. Таму што ты ніколі не зрабіў бы мне балюча. Але на тое ты і святы, на тое я і звычайны дробны чалавек.

Сэрца абрываецца пры думцы, як ты павінен быў мучыцца гэтыя два месяцы, нічога не ведаючы, не разумеючы, кінуты, нібы прададзены мною. I ў мяне за гэты час нічога не было, акрамя слёз. Але як я магла пісаць табе. Пісаць — гзта ўсё адно, што глядзець у вочы.

Я і сёння рашылася пісаць табе толькі таму, што ты даруеш мне многае, калі даведаешся.

У мяне будзе дзіця. Дзякуй табе за яго, за адзіна сонечныя дні ў жыцці, за каханне, за веру тваю, якую я падманула, не жадаючы таго.

Сёння я ўпершыню ўсміхаюся. Пакуль праз слёзы. Як тады, калі Амур цягнуў мяне на катэр. Чаму ты адазваў яго? Можа, я і не вытрымала б, пайшла, хоць і была б пасля няшчаснай, хоць і зрабіла б няшчасным цябе.

Але я даю табе слова: болей я не буду плакаць. Дзеля яго. Ён павінен быць здаровым. Ён павінен вырасці такі, як ты: моцны, разумны, добры, самы лепшы на свеце.

Праз яго я не кажу цяпер, што ўсё было дарэмна, што я не павінна была ісці на тое, каб быць з табой. Не, я хлушу. Нават без яго я не шкадавала б ні аб чым. Ні аб той ночы, калі блукаў леапард і ты вымушан быў легчы ў хаце, такі пакорлівы майму наканаванню (бог ты мой, да чаго мяне да цябе цягнула!). Ні аб тым страшным, што патрызнілася табе і што прымусіла мяне прыйсці да цябе самой. Ні аб жэнынэні я не шкадую, ні аб ліянніках. Ні аб чым. Дзякуючы ўсяму гэтаму я зведала цябе. Лепшых, іншых няма і не будзе.

Я зноў схлусіла. Зусім не гэты твой сон, зусім не жаданне суцешыць. Я сама шукала суцяшэння. Больш не магла. Прыйшла да цябе з радасцю і палёгкай, з пачуццём самага вялікага шчасця. Дый хто мог бы адчуваць нешта іншае побач з такім, як ты.

Родны мой, як мне і зараз хочацца сесці ля тваіх ног, пакласці галаву табе на калені, цалаваць твае моцныя рукі, не пярэчыць тваёй пяшчоце. Як мне горка, што гэтага не будзе. Пастараюся хоць трохі растлумачыць табе, чаму. А ты зразумей, даруй дурной бабе, якая больш за ўсё на свеце кахае цябе. Я ўсё ж баба. Не думай пра мяне ні лепей, ні горай таго, чаго я вартая.

Я баюся. Памятаеш, калі джунглі віліся над намі? Я хацела, каб ты вечна пра мяне думаў, каб гэта ніколі не мінулася. I я дрыжала ад думкі, што гэта мінецца. Я не перанесла б гэтага. Я ведала, што ўсё канчаецца яшчэ на зямлі, а бяссмерце жыве толькі ва ўспамінах. Ну так, я мучаю цябе, я — дрэнь, і нашто табе такое бяссмерце, і тое, што ты ўспамінаеш мяне, і што будзеш помніць цяпер да канца?! Але кожны дзень на зямлі памірае каханне, і людзі абыякава праходзяць паўз дарагія калісь магілы. Я не магла б. Даруй мне. Я не жыла б пасля і хвіліны.

Ты мой першы. Ты мой апошні. Я вырашыла ўсё пасля першай хвіліны блізкасці з табой. I тады, ля жэньшэня. Я проста не магла без цябе. Гэтым тлумачыцца і тое, што я сама прыйшла, бо хацела, каб табе было добра, бо думала пра цябе, бо немагчыма было, каб ты памёр ад смагі і не помніў мяне такой. Гэтым тлумачыцца і тое, што я сама і пайшла. Не хацела страціць цябе.

I ты не здзіўляйся, каханы. Нейкі чалавек застрэліўся ў ноч перад дуэллю. Лічы, што я зрабіла тое самае. I не толькі таму, што баялася смерці. Больш за ўсё баялася я, што гэтую смерць можаш прынесці мне ты.

А ўсё ж я вагалася. Яшчэ пад час апошняга развітання я магла змаладушнічаць. Нават ад гэтага ўчынку лайкі. А каб узяў мяне за руку ты — што і казаць. На шчасце… на гора, так не здарылася. Падчас развітання ты нечакана даў мне і сілу для майго ўчынку. Я ўбачыла тое, што магло б пасля перарасці ў смерць нашага кахання, у маю смерць.

Мы ва ўсім розныя. Што рабіць мне там? I што табе — тут? Мы розныя ва ўсім, акрамя нашага кахання.

Ты ўпамянуў пра здраду сябрам, і «каб яшчэ толькі жывым», ты ўпамянуў імя Генуся, з якім… Я зразумела: нават падсвядома ты не даруеш сабе таго, што ты называеш «здрадай». I, рана ці позна, сыдзе на нішто тваё каханне, самае вялікае, якое ў мяне было, якое ў мяне будзе. Адзінае.

Не хачу. Хай лепей застанецца найвышэйшы, адзіны ўспамін жыцця, адзіны, бо іншага ў мяне не будзе, клянуся табе. I тады, на схіле дзён, я ўспомню адно: перакаты рэчкі, хатку пад ценем кедраў, лятучы цень чазеній, сілу рук, сілу вернасці, ноч, крокі і сінявокага хлопца, што ідзе да мяне са стрэльбай на плячы.

То варвара з галаўнёй і доўбняй, то Адама ў вадаспадзе, то пяшчотнага каханка, ад пацалункаў якога хацелася памерці, то загарэлага бога, які падкідаў мяне ледзь не да самага сонца… Рознага, але назаўсёды маладога…

…Цябе… цябе… цябе…

Ты стаў моцны. Досыць з мяне. Зразумей. Даруй. Не шукай«.

У тую ноч мужчына доўга думаў, лежачы ў ложку. Так, прыблізна да такога меркавання ён і дадумаўся тады, у цягніку. Добра, што яны думалі досыць аднолькава, што ў лісце нічога не здзівіла яго. Значыць, не ўсё страчана.

Ліст не пасяліў у ягонай душы безнадзейнасці. Наадварот, нарадзіў надзею. Галоўнае, яна кахала яго. Яна проста не ведала аб яго каханні. Не ведала, як ён больш за ўсё на свеце баіцца, што яе каханне міне, што яна абыякава пройдзе паўз дарагую калісь магілу.

Яна не ведала, што ў любві сваёй яны — роўня, што ім проста трэба давесці гэта адзін аднаму і пасля асцярожна, трапётка несці праз гады сваё пачуццё.

«Ты — чазенія, ты — жыццё. Чаму ж ты збаялася шчасця? Чаму спалохалася самога жыцця? Мо і сапраўды пераліла ў мяне ўсю сваю палкую любоў да яго, усю веру ў яго? Не есці, бо існуе смерць ад голаду. Не піць з крыніц, бо людзі паміраюць у пустынях. Не кахаць, бо каханне можа памерці. Не жыць… Не, я сапраўды стаў мацнейшы за цябе. Ты дала мне гэтую моц. I дазволь ужо мне трымаць гэтае маё каханне, каб яно не памерла. У цвёрдых руках. Я не разаб’ю яго і не дам разбіць табе. Я не дапушчу, каб яно памерла ў маім сэрцы, і не дазволю, каб яно памерла ў тваім. Не дазволю мудрасцю, бязмежным цярпеннем, сілай свайго кахання… проста сілаю, урэшце.

Баялася пазбавіць мяне таго, што і без цябе зрабілася непатрэбным мне. Забыла пра ноч, леапарда, пра белую лайку, імя якой — Амур. Забылася на галоўнае. На сябе.

Я зрабіў у папярэднім жыцці ўсё, што мог. Я перарос тое, што рабіў. Мне па плячы большае. I я хачу жыць гэтым большым.

Укараніцца на камяністым, неўладкаваным беразе жыцця, мудра, уладна, пяшчотна свідраваць каранямі зямлю. Араць яе для будучыні.

Жыць, як усе яны. Як людзі, што цяжка здабываюць свой лясны хлеб, але не згубілі дабрыні, а прымножылі яе. Як тыя, у каго хапае дабрыні на ўсіх. Як Дзянісаў, як Паўлаў, як Няпіпіва, як ты, каханая.

I як кедры, як лозы вінаграду — і беларускі хмель; як ізюбры, што крычаць уначы, — і як белавежскія алені.

Як чазенія…»

Ён скончыў адзін круг, і яму мала справы да таго, чым ён жыў дагэтуль. Чалавек павінен абнаўляцца, іначай ён памірае для ўсіх.

Прыйшла, дадзена была адзіная любоў. I гэтае адзінае каханне трэба было берагчы нават коштам жыцця.

Як чазенія. Хай коратка, але жыць. Заваёўваць магчымасць вышэйшай дабраты, жыцця дзеля іншых, а не адбіраць у іх магчымасці гэтага жыцця.

Ён бачыў ліяннікі, добрыя, нібы ў светлым сне, паляны ў серабрыстай месячнай імгле міскантуса, рознакаляровыя завесы вінаграднай лістоты, пяшчотных аленяў з чорнымі вачыма, матылёў над кветкамі, жэньшэнь, што расце недзе для іх на выпадак, калі памрэ каханне.

Глупства. Хай жэныпэнь расце для іншых.

I яшчэ ён бачыў яе.

Яна ішла да яго, адхіляючы галіны арэха, плыла ў моры пранізанай сонцам папараці і цягнула да яго рукі. А пасля гэтыя рукі ляглі яму на плечы і засталіся так.

Калі ён расплюшчыў бяссонныя вочы — у пакоі пасвятлела, і гэта было як працяг летуцення. Белаваты водсвет ляжаў на столі.

Чалавек устаў і падышоў да акна. За акном былі заснежаныя дахі, заснежаныя дрэвы, заснежаныя платы. Снег, урэшце, дагнаў яго. Рэдкія, першыя агеньчыкі гарэлі ў гурбах. I ўсё гэта было, як маладое, радаснае, белае свята.

Ён стаяў доўга. Ад батарэі ў ногі прыемна цягнула цеплынёй.

Заварочаўся і забурчаў у сне Амур. Ляжаў тут жа, ля ног. I чалавек пагладзіў яго.

— Што, Амур, снег?

Амур лізнуў яму руку.

— Скора прывязу табе гаспадыню. Нікуды яна ад нас не схаваецца. Не дамо. Праўда?

Амур закрактаў.

За вокнамі ляжала ўмытая цішыня. I мужчына, прыпаўшы лбом да халоднага шкла, гледзячы ў снягі, усім целам, усёй істотай сваёй адчуваў, як недзе пад асеннім дажджом ці мокрым снегам (не хутка ён там будзе такі самы рассыпчасты і сухі, як тут) стаіць моцная, адвечная чазенія, жаласніца аб слабых і аб моцных, аб усіх жывых, аб тых, хто прыйдзе за ёю на гэтую зямлю, калі яна, споўніўшы ўсё на свеце, упадзе на ёю ж створаны бераг.

Я знайду цябе! Знайду! Знайду!