Балада аб арганаўтах

Ў дымным трывожным агні пачаўся далёкі палёт.
Рынуў ад рэчак і ніў срэбны месяцалёт.
Сігара з металу бліскучага. Востраў жыцця ўначы.
Іскра зямной цеплыні: дзве жанчыны і пяць мужчын.
Першы нясмелы крок жорсткі тэрмін звязаў:
Дзень на паверхні месяца. І дарога туды і назад.
Ля пульта сядзіць камандзір,
чалавек без асобых адзнак,
І намеснік яго, дзяўчына, яна — журналіст і мастак.
Там дзе два — там заўсёды мосціцца
між жаночым і між мужскім
Крылаты хлапчук нябачны з састарэлым калчанам
сваім.
Упершыню пакінуў зямныя ён берагі,
Пальцамі рук перацягнутых хапаецца за рычагі.
Ён не баіцца, што кучары схаваюць пад шлемафон,
Для сваіх уладанняў бязмежных новы край
адкрывае ён.

Адбіваліся ў любых вачах светы далёкіх планет,
Плыў па везле валасоў жоўты водбліск камет,
І свет у вачах праступаў у ярасным сяйве нябёс…
Арганаўты ў бездань ляцелі. Арганаўты абралі лёс.
Ўпалі ў абдоймы Месяца, прыглушыўшы агню снапы,
Да вяршынь узмятнуўшы падзеннем адвечны
касмічны пыл.
Паглядзеўшы на хмары пылу, на ўзняты выбухам жвір.
«Дрэнна тут падмяталі, —
са скрухай сказаў камандзір.
І, агледзеўшы добрых сяброў,
што ў пакой для скафандраў ішлі,
Прыбавіў:
— Станцыя Свінкі.
Хлопцы, хапай хатулі…
Калі каму пашанцуе хай адзін не прыходзіць назад.
Злавіце пару лунацікаў. Пераважна прыгожых
дзяўчат».
І сказаў, затрымаўшы дзяўчыну:
«Сцеражыся, праменьчык мой,
Беражы людзей. І вяртайся.
Хай удача будзе з табой.
Хто згубіцца — хай не забудзе,
што ў шлеме ёсць мікрафон,
І яго адшукаюць па пеленгу. А Месяц —
не страшны ён.
Я тут пахаджу, ля ракеты, як хадзілі ля коней дзяды,
І, магчыма, схаджу на вылазку,
v
і напрамак мой будзе — туды,
Сцеражыся…»
Выходзілі людзі, як продкі на выспах чужых,
У бліскучых бронзавых шлемах з грэбнем антэны
на іх.

Ракета, як стомлены лебедзь.
Камандзір застаўся адзін.
Месяц вабіць жывое, аддаецца яму:
«Ідзі».
Цікаўнасць, ты клічаш мяне,
ў бездані вабіць твой спеў,
Каб не ты —
мы ў тванях кішэлі б і ніколі не злезлі з дрэў.
Срэбныя з чэрню густою цыркі
дрэмлюць у ложках сваіх,
Як похвы кінжала каўказскага,
як скурка палескай змяі.
І ён пайшоў. Невядомае ў грудзях забівала дых,
І падкідвалі ногі яго на вяршыні ўцёсаў рудых.
Сядло паміж скал.
Планета зусім не паходзіць на рай.
Ён стаў, і цень паімчаў кудысьці за небакрай.
І ён прыпомніў з усмешкай,
што ў родным палескім сяле
Бабулі паказвалі дзецям на месяц, што плыў у імгле:
«Бачыш, плямы на Месяцы? Хтосьці ногі задзёр
дугой?
Гэта брат забівае брата. Узняў на вілы яго».

Ён стаяў і глядзеў на цыркі,
на чорных безданяў сець.
І раптам нешта змянілася. І ён не паспеў зразумець.
Ён адчуў, што скафандр цэлы,
але сам ён заціснуты ў жвір,
Як семя ільну пад давільняй,
як пад прэсам сохнучы сыр.
Ў чаргаванні сцюжы і спёкі , разбітая імі ў баю,
Скала вісела стагоддзі, каб захлопнуць пастку сваю.
Такую — за тыдзень не скінеш. Цяжкая, як свінец.
І гэта значыць — прыцемак.
І гэта значыць — канец.
А тэрміну толькі суткі ў разлічанай меры зямной,
І сем душ загіне ў бясконцым замест душы адной.
Не трэба, каб адшукалі сярод недасяжных гор.
Хай змоўкнуць мае сігналы. Хай думаюць: я памёр.
Легенда, ты нахлусіла. І вось канцоўка мая:
Брат не ўзніме брата на вілы.
Брат выключыць свой маяк.

Над мёртвай планетай звестка чорная паплыла:
«Слухайце, слухайце, слухайце.
Мяне раздушыла скала.
Памятайце апошні загад:
больш гадзіны мяне не шукаць.
Карабель давядзе да зямлі не мая, а другая рука.
Забудзь пра мяне, каханая, забудзь,
што калісь я быў,
Прымірыся з Зямлёй без мяне,
прымірыся з холадам ніў.
Усе жанчыны на свеце — ты,
ўсе мужчыны на свеце — я.
Для цябе, для цябе адной подых мой і пагібель мая».
Дацягнуўшыся лобам да кнопкі, кінуў спакойна ён.
«Гіну, я гіну, я гі…» — і выключыў мікрафон.
І ляжаў у цемры глыбокай, у цемры начной зімы
З абвостраным чуйным слыхам,
па свайму жаданню нямы.
Ён чуў, як далёкі голас кліча, моліць, заве,
І вочы тужлівыя усмешкай тлелі праз вільгаць вей.

Дзве гадзіны ляцеў цераз цемру далёкі голас-ганец:
«Камандзір, камандзір, камандзір!»
І рыданне.
І слова: «Канец».

Выбухаў ён не пачуў, але раптам ў змроку начным,
Як быццам чырвоны сцяг разгарнула неба над ім,
І вышэй барвянага сяйва, туды, дзе сузор’яў агні,
Зорка рынула ўвысь і знікла, прайшоўны зеніт.
Сяйва сышлося ў конус і растаяла ля камля.
І ў апошні свой, у смертны, у безнадзейны час
«Зямля! Маці Зямля!
Будзь літасцівай да гэтай, што ўбачыць шаты бяроз,
Што зараз ля пульта седзячы,
жаночых не точыць слёз.
Будзе ёй час паплакаць, як пабачыць твае лясы.
Зрабі, каб забыла,
каб іншаму нарадзіўся ад любай сын.
Будзь для яго зялёнай, чыстаю, як трава,
Не выбухай пажарамі, ў бітвах не забівай.
І ў апошні свой, у смяротны, у безнадзейны час
Пажадаю я, каб сонца прамень над табою не згас.
Каб вечна была ты такою, якою мы любім цябе,
Зямлёю тугі і радасці, дзе шчасце жыве ў журбе,
Дзе такія сінія пушчы, дзе алмазны гарыць Валапас.
Дзе вёска мая на Прыпяці,
дзе Нерль і рублёўскі „Спас“,
Дзе раджаецца мяккае сонца на вяршынях
ліловых гор,
Дзе плачуць жанчыны светлыя,
калі мы гінем ля зор».

Упершыню — У кн.: Вячэрнія ветразі.
Набор зроблены па выданні: Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 1. Вершы, паэмы / [Аўт. прадм. В.Быкаў] — Мн.: Маст. літ., 1987. — С. 83 — 86.