Таруская віла

На спакойны і радасны дом над Акою
Нахіляюць зялёныя косы бярозы.
Ў буйным кветніку — ружы, што снегам бялеюць,
Чырванеюць пралітай крывёй і жаўцеюць, як здрада.
Ружы маняць, бо ў жніўні не падае снег,
А муры, зялёныя ад рэфлексаў
Сакавітай і чыстай садовай лістоты,
Як сярэдневяковы ізумруд маўрытанскі,
Адштурхнуць, абясшкодзяць вераломства і кроў.

Я жыву ў гэтым доме, працягнуўшы
да светлага сонца далоні.
Мне тут чыста і ціха, вандроўнаму мараку,
Нават хмурнаю раніцай,
Калі чорны туман,
Як татарскія коннікі,
Пераплывае пустую Аку.
Кот пярэсты, спадчына Казакова
(Значна горшая за яго апавяданні),
Ноччу звонкай і цёмнай прыходзіць з гулянкі —
Нават трохі пазней, чым прыходжу я, —
Кабіясам лезе ў акно пакоя
І спачатку кладзецца на чамадане,
А пасля — якое шчасце! Яго не заўважылі! —
Лезе ў ложак, кладзецца на ногі і даўнюю песню
заводзіць
Пра цудоўныя хаты, дзе мучаюць дзеці яго.
О дыханне дзяцей!
Спакойнае, мірнае, соннае,
Як паўночнага ветру павеў,
Да якога цягну я руку…
Гэта чорны туман?
Або, можа, татарскія коннікі
З гор паўзуць
І плывуць праз пустую Аку?

Тут найлепшая бабця на ўсім белым свеце,
З добрым даўнім імем, і бяссонніцай, і дабрынёй,
І унучка, найлепшая з добрых капрызніц,
А ўладар гэтай вілы — найлепшы з тэатральныx
тыранаў…
Галаву прастралі перад ім — і ён усё роўна заўважыць,
Што скразнога дзеяння ў гэтым учынку няма.
Ён даводзіць мяне Станіслаўскім і Хемінгуэем,
Выклікаючы ціхую ярасць у сэрцы маім,
Бо не можа заўважыць, што геній, бязмерна мацнейшы
За вышэйпамянёных тытанаў, жыве ў яго доме
І стварае трагедыі пышнай сусветны шэдэўр.
Ўрэшце, бог з ім. Ён геній таксама. І ў слаўным
двухтысячным годзе
Восем дзірак нашчадкі ў знадворнай сцяне
прасвідруюць
І павесяць на вілу з пароскага мармуру дошкі,
Каб зявакі глядзелі на іх, як варона на палкае сонца,
Тупа дзюбу раскрыўшы…
Тут заўтра вялікае свята:
Сорак шэсць гадавін гаспадар па зямлі пахадзіў…
Па вяршынях і прорвах, на нашых няпэўных дарогаx
Крочыць столькі гадоў — гэта трэба, як хочаце, ўмець.
Мойра, дай яму шчасце і сонца і палкі агонь неспакою,
Сотню вёснаў і восьмай карціны маёй ухваленне.
Назнарок не кажу я нічога пра пані,
Што дала гэтай віле імя і прытульнасць,
Што ўзрасціла рабіны і дрэвы і ружы,
Што аўсянаю кашаю корміць мяне.
Нездарма яе скульптары лепяць…
(Мяне яны вылепяць, пэўна.
Ў трыста год: без зубоў,
Без ідэй, без радкоў, без душы…)
Мікельанджэла,
Вакары,
Глебавы,
Бембелі,
Краўчанкі,
Бандарэнкі,
Кановы
І Яхмесы свету
Плюньце на геніяльна-вакхічную храпу маю,
І ваяйце жанчын
І яе,
Тарускую Неферціці
З яснай дзіўнай усмешкай,
З доўгай шыяй
І сапфірам занадта спакойных вачэй.

Я сяджу за сталом,
І расчынены шыбы аконныя.
Ад Капелы дарожка
Лягла на цяжкую раку.
З процілеглага берага
Пасмы туманаў —
Татарскія коннікі —
З гор паўзуць на мяне
І плывуць праз начную Аку.

Гэта ты іх паслала праз вёсны пагоняй за мною,
Каб яны узялі мяне зноў у крэпасці белай і чыстай,
Каб ізноў маю шыю абвіў смяротны аркан успамінаў,
Каб прывёў у хлусню мяне дымчаты хмарны табун.
Ты, дурнічна, усё скончана.
Тут ад бяроз над парканам
Да усмешкі, да спрэчкі — іначай усё і ясней…
Ўсё не так, як з табою, забытай даўно, непатрэбнай
Ні адценнямі слоў, ні вачыма, ні цеплынёй.

Адмаўляюць чырвоныя ружы твой рот, а белыя —
зубы твае адмаўляюць,
Адмаўляюць пахучыя косы бярозы — твае валасы,
Адмаўляе Ака твае вочы.
Адмаўляюць лясы тваю слабасць,
Ветра шум адмаўляе далёкую музыку слоў.

І няхай на хвіліну здаецца мне,
Што былога сады расцвітаюць,
Што над светам вясна затрубіла на срэбнай трубе,
Што мне нельга, што ў гэтым спакоі
Былое маё ажывае,
Што кахаю, кахаю,
Безнадзейна кахаю,
Па-вар’яцку,
Шалёна
Кахаю цябе.

Ўсё адно. Я навал не хачу,
Каб рамонкі тапталі і золата доннікаў,
Толькі праўду люблю й чысціню
І адданую сябра руку,
І таму хай плывуць праз Аку
Туманоў тваіх дзікія коннікі,
Хай плывуць!
Не прайсці ім Аку.

Разам з жартамі, песняй і сонечных зайчыкаў роем,
Разам з яснай усмешкай няўхільнага жніўня-касца
Мы стаім супраць раці тваёй,
Як малая і стойкая раць,
Што чакае
Ўтрапёнага бою,
Знае ўсё і стаіць з найвышэйшым спакоем.
………….
Знае ўсё.
Але будзе стаяць.
Да канца.

Упершыню — У кн.: Мая Іліяда.
Аўтограф — у аддз. рэдк. кн. і рукап. ЦНБ НАН РБ, Ф. 11, воп. 1, адз. зах. 8, с.6 — 9, пад назвай «Таруская віла» (Паэма) і паметай: Жнівень 67 г., Таруса — 15 сакавіка 68 г., Мінск — Брэст.
Набор зроблены па выданні: Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 1. Вершы, паэмы / [Аўт. прадм. В.Быкаў] — Мн.: Маст. літ., 1987. — С. 173 — 176.